Ελλάδα 1828: «Λογιστική / Καταστιχογραφία» και «Οικονομικός Έλεγχος».

Ελλάδα 1828: «Λογιστική / Καταστιχογραφία» και «Οικονομικός Έλεγχος».

Κωνσταντίνος Ιωαν. Νιφορόπουλος
Ορκωτός Ελεγκτής – Λογιστής – ΩΡΙΩΝ Α.Ε.

[Τα κύρια μέρη του άρθρου, δημοσιεύτηκαν για πρώτη φορά στο περιοδικό
«Accountancy Greece» (τεύχος 10 / Ιαν.- Φεβ. – Μαρ. 2013) με τίτλο: «Η πρώτη
(;) «Έκθεση Διαχειριστικού Ελέγχου Επιχείρησης» στο Νεοελληνικό Κράτος το
1828».
https://www.accountancygreece.gr/i-proti-ekthesi-diacheiristikoy-elegch/]

1. Η αναγκαιότητα ελέγχου της «διαχειρίσης»

Η αναγκαιότητα ελέγχου των «διαχειρίσεων» κάθε μορφής υπήρχε από την εποχή
των πρώτων οργανώσεων της κοινωνίας μας, καθώς αποτελεί απαραίτητο παράγοντα
προστασίας της οργανωμένης κοινωνίας. Εμπορικούς νόμους και λογιστικές
εκθέσεις βρίσκουμε στους Νινευίτες της Βαβυλώνας περί το έτος 3000 π.Χ. Ο
πραγματογνώμων (expert), ο τότε «γραμματεύς», σημείωνε επί πλακών τις
σημαντικές συναλλαγές, τις οποίες νομιμοποιούσε διά της υπογραφής του. Στην
Αίγυπτο φαίνεται ότι δημιουργός του λογιστικού ελέγχου υπήρξε το κράτος, με
σκοπό τον έλεγχο των συγκομιδών δημητριακών.

Προ του 300 π.Χ. η Αθήνα ίδρυσε ως θεσμό επιβλέψεως των οικονομικών του
κράτους το συνέδριο των «λογιστών». Οι λογιστές αυτοί έλεγχαν τους
λογαριασμούς των δημοσίων ταμιών. Όμως εκτός από αυτούς υπήρχε και ένα σώμα
αναθεωρητών (ελεγκτών), οι οποίοι καλούντο «εύθυνοι». Η πρώτη εμφάνιση του
όρου ελεγκτής (auditor) ανάγεται στο 1285. Κατά διαταγή του Εδουάρδου Α’,
άπαντες οι υπηρέτες, διοικητές, θαλαμηπόλοι και λοιποί εισπράκτορες ή
ταμίες, όφειλαν να τηρούν κανονικούς λογαριασμούς. Οι οικονομικές κρίσεις
των ετών 1825 και 1836 και η ανάπτυξη της βιομηχανίας συνέβαλαν στην
ανάπτυξη του ελεγκτικού επαγγέλματος. Μια σπουδαία χρονολογία στην ιστορία
του ελέγχου είναι επίσης ο αγγλικός νόμος περί συγχωνεύσεως των
σιδηροδρομικών εταιρειών το 1845, ο οποίος προδιέγραφε την ετήσια επαλήθευση
του ισολογισμού από επαγγελματίες ελεγκτές.

Η « Έκθεση των οικονομικών ελεγκτών», που συντάχτηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1828
και σχολιάζεται παρακάτω, έχει αρκετές ομοιότητες με τις αντίστοιχες
σύγχρονες «Εκθέσεις ελέγχου», τηρουμένων βεβαίως των αναλογιών που υπάρχουν
στις δύο αυτές διαφορετικές εποχές και των μεγάλων εξελίξεων που υπήρξαν
στην Ελεγκτική. Σημειώνεται ότι το Σώμα Ορκωτών Λογιστών (ΣΟΛ) ιδρύθηκε με
τον Ν. 3329/1955 «περί συστάσεως Σώματος Ορκωτών Λογιστών», αλλά όμως, όπως
αναλύουμε στο επόμενο κεφάλαιο, από τα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης του
1821 είχαν συγκροτηθεί διάφορα όργανα ελέγχου των δημοσίων οικονομικών.

2. Ιστορικό πλαίσιο της εποχής

Ιωάννης Καποδίστριας (1776 – 1831)

Έλληνας πολιτικός και διπλωμάτης. Διετέλεσε Υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας
και πρώτος Κυβερνήτης του ανεξάρτητου Ελληνικού Κράτους, το οποίο ίδρυσε εκ
θεμελίων και με την προσωπική του περιουσία…. Στις 30 Μαρτίου 1827 η
Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας τον εξέλεξε Κυβερνήτη του νεοσύστατου Ελληνικού
Κράτους, σε μία περίοδο που η Επανάσταση καρκινοβατούσε.
[Δείτε αναλυτικά στην πηγή:

https://www.sansimera.gr/biographies/195]

«Οι απώλειες του ενεργού πληθυσμού στις περιοχές που απετέλεσαν από το 1830
το νέο κράτος, υπερβαίνουν το 1/3. Από τη σύγκριση του πληθυσμού του 1828 με
αυτόν της προεπαναστατικής περιόδου, προκύπτει ότι ο πληθυσμός Πελοποννήσου,
Ευβοίας, Τρικάλων, Ναυπάκτου, Μεσολογγίου, Άρτας και Νήσων (μαζί με Κρήτη,
Σάμο και Χίο) έχει μειωθεί συνολικά κατά 38% (1.106.500 κάτοικοι, έναντι
1.791.500). ………….Για την αντιμετώπιση της κατάστασης που παρέλαβε, ο
Καποδίστριας εφαρμόζει άμεσα πολιτική αυστηρών οικονομιών, συνδυασμένη με
την εκμετάλλευση κάθε εσωτερικού πόρου που μπορεί να εντοπισθεί. Εγκαθιδρύει
σύστημα προμηθειών στις ένοπλες δυνάμεις, προβαίνει σε παραδειγματική
τιμωρία των καταχραστών και επιβάλλει ισότητα στη φορολογία. Ακόμη,
πετυχαίνει αναθέρμανση της οικονομικής δραστηριότητας με την εξάλειψη της
πειρατείας (από τον πρώτο μήνα κιόλας) και την καταπολέμηση της ληστείας.
Στην αναθέρμανση αυτή συντείνει και η προοδευτική επιστροφή των κατοίκων
στις εστίες τους, που κατορθώνεται μ΄ ένα συνδυασμό κυβερνητικής πειθούς και
οικονομικών κινήτρων. Με την εφαρμογή των πολιτικών αυτών, τα δημόσια έσοδα
του πρώτου οικονομικού έτους της διακυβέρνησής του (από Φεβρουάριο 1828 έως
και Απρίλιο 1829), είναι αυξημένα κατά 240% σε σχέση με τα κανονικά έσοδα
του 1823 (8.539.667 γρόσια έναντι 3.578.200). Στον προϋπολογισμό δε του
δεύτερου έτους, εμφανίζονται αυξημένα κατά 81%. Τα στοιχεία αυτά
παρουσιάζονται αναλυτικά στην Δ΄ Εθνική Συνέλευση, για πρώτη φορά ενώπιον
εθνικών αντιπροσώπων. ….. Τα έσοδα από τα λιμενικά δικαιώματα έχουν
ουσιαστικά μετατραπεί σε ιδιωτικά, ενώ οι δημογεροντίες είναι συχνά εστίες
διαφθοράς, τελώντας υπό την προστασία των κατά τόπους ισχυρών. Η ελληνική
πειρατεία έχει εξελιχθεί σε μάστιγα της Μεσογείου – μόνο οι Σπέτσες
συμμετέχουν με περισσότερα από τριάντα πλοία. Έχουν μάλιστα συσταθεί και
μετοχικές εταιρείες, των οποίων μέλη (μεταξύ άλλων) είναι υπουργοί των
επαναστατικών κυβερνήσεων και προεστοί των νησιών, ενώ το ίδιο το δικαστήριο
των λειών αποτελείται από πειρατές και συνεταίρους τους. Διάτρητο και το
σύστημα μισθοδοσίας και προμηθειών του στρατού: οι οπλαρχηγοί παρουσιάζουν
καταστάσεις για 35.000 ενόπλους, ενώ αυτοί δεν υπερβαίνουν τις 15.000.
Εκτεταμένη νόθευση των Εθνικών Λογαριασμών εξάλλου έχει καταγράψει η αρμόδια
Επιτροπή, με πόρισμά της προς τη Συνέλευση της Τρoιζήνας (1827). Ακόμη, από
τα 50.000.000 και πλέον γρόσια που συγκεντρώθηκαν από τις πολιορκίες και
καταλήψεις των εχθρικών φρουρίων, δεν έχει αποδοθεί σχεδόν τίποτα στο
Δημόσιο Ταμείο. Τοπικές κοινωνίες επαίρονται ότι η περιοχή τους ποτέ δεν
πλήρωσε φόρους, και ούτε θα επιτρέψουν ποτέ να καθιερωθεί γενική φορολόγηση.
Η ατμόσφαιρα γενικευμένης ανομίας επισφραγίζεται από την πρακτική των
κυβερνήσεων και των πληρεξουσίων του Έθνους να δίνουν προτεραιότητα στη
μισθοδοσία βουλευτών και υπαλλήλων. ….. Η νέα Αρχή δημοσιονομικού ελέγχου
θεσμοθετείται με την αριθ.14301 Πράξη της Κυβέρνησης (σύμφωνα με το ΛΔ΄
Ψήφισμα της Δ΄ Εθνοσυνέλευσης), που δημοσιεύεται στην Γενική Εφημερίδα της
Ελλάδος στις 18 Σεπτεμβρίου.

Σύμφωνα με την Πράξη αυτή, το Συμβούλιο συγκροτείται από μέλη που
διορίζονται από την Κυβέρνηση, ενώ οι λειτουργίες που επιτελεί και τα
ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, ορίζονται ως εξής:

Δεν υπόκειται στην εξουσία Υπουργού (:«είναι ανεξάρτητον από το Υπουργικόν
σώμα»). Αναφορά πεπραγμένων δίνει απευθείας στον Αρχηγό του Κράτους και μόνο σ΄αυτόν. ….

Έχει την αρμοδιότητα αναθεώρησης των δημοσίων οικονομικών από τις 6
Ιανουαρίου 1828 (ημερομηνία έλευσης του Κυβερνήτη στην Ελλάδα) έως το τέλος
Σεπτεμβρίου 1829.

Εξακολουθεί να έχει την ίδια αρμοδιότητα και για τους λογαριασμούς εσόδων
και εξόδων του Κράτους από 1ης Οκτωβρίου 1829 και μετά.

Είναι αρμόδιο να διενεργεί τον τελευταίο έλεγχο των λογαριασμών (:«θέλει
επαγρυπνεί τελευταίον»), ώστε να αποφεύγονται καταχρήσεις ή σφετερισμοί χρημάτων.

Έχει την εξουσία να διενεργεί ή να διατάσσει επιθεωρήσεις και να καλεί τους
Υπουργούς για περαιτέρω πληροφορίες σχετικά με τους υποβληθέντες λογαριασμούς των Υπουργείων, ή και για άλλα θέματα της
αρμοδιότητας του Συμβουλίου. Η Επιτροπή Οικονομίας και το Γενικό Φροντιστήριο υποχρεούνται να παραδώσουν τα αρχεία τους στο Συμβούλιο.

Ενημερώνει κάθε μήνα τον Γενικό Ταμία του Κράτους με λεπτομερή κατάλογο
εισερχομένων και εξερχομένων χρηματικών ποσών.

Χορηγεί βεβαίωση (: «επίσημο εξοφλητικό») στον κάθε Υπουργό, μετά την
θεώρηση των λογαριασμών του Υπουργείου του.

Προτείνει μέτρα βελτίωσης των δημοσίων οικονομικών. …»

(Πηγή : ΤΟ ‘’ΛΟΓΙΣΤΙΚΟΝ ΚΑΙ ΕΛΕΓΚΤΙΚΟΝ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΝ’’ ΤΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΗΣ
ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ: Η ΠΡΩΤΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΜΕ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΥΣ ΒΑΘΜΟΥΣ
ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ του Θεόδωρου Δεβενέ, υπαλλήλου του
Υπουργείου Διοικητικής Ανασυγκρότησης –
http://www.kapodistrias.info/dimosia-dioikisi/to-logistikon-kai-elegktikon-symvoulion-tis-kapodistriakis-politeias)

Τα κυριότερα ελεγκτικά όργανα της περιόδου 1826-1829 ήταν:

α) Η Λογιστική Επιτροπή: Το 1826 η Γ’ Εθνική Συνέλευση ανέθεσε σε
ειδική επιτροπή το έργο της διοίκησης «των πολιτικών και πολεμικών». Η
επιτροπή αυτή συγκρότησε την Λογιστική Επιτροπή, την πρώτη μορφή ελεγκτικού
οργάνου διαχείρισης της δημόσιας περιουσίας.

β) Η Επιτροπή επί της Οικονομίας και Χρηματιστικής Τραπέζης: Τον
Ιανουάριο του 1828 ο Ι. Καποδίστριας ανέλαβε την διακυβέρνηση της Ελλάδος
και συστάθηκε ως συμβουλευτικό σώμα το «Πανελλήνιον», στο πλαίσιο του οποίου
είχε συσταθεί μία ειδική επιτροπή, «Επιτροπή επί της Οικονομίας και
Χρηματιστικής Τραπέζης» και ένα τμήμα, το λεγόμενο «Γενικόν Φροντιστήριον»,
το οποίο είχε ως αποκλειστικό σκοπό τον έλεγχο της οικονομίας και τους
λογαριασμούς των υπηρεσιών που είχαν σχέση με τα θέματα του πολέμου.

γ) Το Λογιστικόν και Ελεγκτικόν Συμβούλιον: Με απόφαση της Δ’ Εθνικής
Συνέλευσης συστήθηκε υπηρεσία ελέγχου των δημοσίων χρημάτων, το «Λογιστικόν
και Ελεγκτικόν Συμβούλιον». Με την επιστολή που έστειλε ο Ιωάννης
Καποδίστριας προς τα μέλη του Συμβουλίου τόνιζε τα εξής: «Δεν αγνοείτε δε,
ότι ο έλεγχος συνίσταται, όχι μόνον εκ της εξετάσεως των λογαριασμών των
αυτοίς προσκειμένων εγγράφων, αλλά και βασανισμόν των πεπραγμένων…»

3. Το αντικείμενο της « Έκθεσης των οικονομικών ελεγκτών»

Η Εκστρατεία της Χίου

Η « Έκθεση ελέγχου» ή « Έκθεση των οικονομικών ελεγκτών» αναφέρεται στα
διαχειριστικά θέματα που προέκυψαν κατά τη διάρκεια της επιχείρησης για την
απελευθέρωση της Χίου, το καλοκαίρι του 1827, από τον φιλέλληνα Κάρολο
Φαβιέρο (Charles Favier, 1782-1855).

Μετά την καταστροφή ( σφαγή ) της Χίου τον Απρίλιο του 1822 από τον
Οθωμανικό στρατό αρκετοί από τους κατοίκους του νησιού εγκαταστάθηκαν σε
άλλες περιοχές της Ελλάδας και της Ευρώπης. Αρκετοί από αυτούς
εγκαταστάθηκαν στη Σύρο και ασχολήθηκαν με το εμπόριο. Λαχταρούσαν την
απελευθέρωση της πατρίδας τους και ανησυχούσαν ότι η Χίος θα έμενε έξω από
τα σύνορα του υπό διαμόρφωση νέου Ελληνικού κράτους, παρότι είχε
επαναστατήσει έναντι των Οθωμανών και είχε υποφέρει τα πάνδεινα κατά τη
διάρκεια της επανάστασης.

Η Εκστρατεία της Χίου ήταν μία προσπάθεια του τακτικού ελληνικού
στρατού καθώς και άτακτων στρατιωτικών τμημάτων για την απελευθέρωση της
Χίου, από τον Οκτώβριο του 1827 ως τον Μάρτιο του 1828. Τον εφοδιασμό και τη
χρηματοδότηση της εκστρατείας ανέλαβε η Επιτροπή των Χίων. [ ήταν η μια
επιτροπή από Χιώτες, που δημιουργήθηκε με σκοπό να φροντίσει να
συμπεριληφθεί η Χίος στο νεοσύστατο Ελληνικό κράτος, Οι Χίοι κάτοικοι της
Σύρου συγκέντρωσαν αρκετά χρήματα από τους συμπολίτες τους, προσέφεραν και
οι ίδιοι χρήματα για την κινητοποίηση και τον εφοδιασμό ναυτικής και
στρατιωτικής δύναμης. Χωρίς το προσδοκώμενο αποτέλεσμα, τον Μάρτιο του 1828,
τελείωσε η εκστρατεία στη Χίο και το έργο της Επιτροπής των Χίων ].

« .. στις 22 Αυγούστου 1827 ο συνταγματάρχης Φαβιέρος διατάχθηκε να
εκστρατεύσει, με το υπό την οδηγία του σώμα «διά την ελευθέρωσιν της νήσου
Χίου». Αμέσως μόλις έλαβε τη διαταγή, ο Φαβιέρος ανέπτυξε τη γνωστή του
δραστηριότητα και κατόρθωσε να ανασυγκροτήσει τρία τάγματα πεζικού γραμμής,
συνολικής δύναμης 800 ανδρών, υπό τους ταγματάρχες Σκαρβέλλη, Πίσσα και
Σονιέρ, τον λόχο των «πυροβοληστών», δυνάμεως 150 ανδρών, εφοδιασμένο με
τέσσερα πεδινά πυροβόλα των 6 λιβρών, έξι πολιορκητικά πυροβόλα και τρία
ολμοβόλα, υπό τον Γάλλο λοχαγό Ζανδέρ, και το ιππικό, υπό τον Πορτογάλο
Αλμέιδα, δυνάμεως 100 ανδρών (λογχιστές και καραμπινιέροι) και 80 μόλις
ίππων.

Παράλληλα, επειδή η δύναμη του τακτικού δεν επαρκούσε για την ανάληψη μιας
τέτοιας αποστολής, ο Φαβιέρος διέταξε τη συγκέντρωση και 1.000 ατάκτων
μαχητών, οι οποίοι θα δρούσαν επιβοηθητικά των τακτικών του τμημάτων.
Συνολικά ο Φαβιέρος θα είχε στη διάθεση του για την επικείμενη εκστρατεία
2.130 μαχητές, εκ των οποίων οι 1.130 του Τακτικού…..»

Πηγή: Πως δεν ελευθερώθηκε η Χίος… Ηρωισμός και ανοησία (1827).
Παντελής Καρύκας δημοσιογράφος και συγγραφέας.

Πηγή:
https://www.politischios.gr/istories/pos-den-eleutherotheke-e-khios-eroismos-kai-anoesia-1827

Ο Κάρολος Φαβιέρος

Φωτογραφία: Κάρολος Φαβιέρος

«Ήλθε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1824 με το ψευδώνυμο Μπορέλ και
αποβιβάστηκε στο Ναυαρίνο, «με τη σκέψη να ιδρύσει αγροτική και βιομηχανική
αποικία για τους εξόριστους συναδέλφους του», Γάλλους και Ιταλούς
βοναπαρτιστές, οι οποίοι είχαν καταφύγει στην Ισπανία και Αγγλία. Ο ίδιος
ήταν άριστος αξιωματικός του Βοναπάρτη. Σπούδασε στην Πολυτεχνική Σχολή του
Παρισιού και συμμετείχε στους Ναπολεόντειους Πόλεμους. Σε ηλικία 30 ετών
ήταν συνταγματάρχης, και είχε τιμηθεί με τον Ταξιάρχη της Λεγεώνας της Τιμής
και είχε πάρει τον τίτλο του βαρόνου. Το 1809 στάλθηκε στην Κωνσταντινούπολη
και το 1810 στην Περσία για να οργανώσει τον περσικό στρατό. Μετά την
παλινόρθωση των Βουρβώνων, αποτάχθηκε, όπως και οι περισσότεροι αξιωματικοί
του Ναπολέοντα και κατέφυγε στην Αγγλία. Επέστρεψε για λίγο στην Αγγλία αλλά
το Μάιο του 1825 όταν ξαναγύρισε στην Ελλάδα, ο Ιμπραήμ είχε αποβιβαστεί
στην Πελοπόννησο και η ελληνική κυβέρνηση αναζήτησε στο πρόσωπο του
δραστήριου Φαβιέρου τον έμπειρο αξιωματικό, ο οποίος θα μπορούσε να
οργανώσει τακτικό στρατό αντάξιο του υπό τον Ιμπραήμ αιγυπτιακού. .. Το 1828
μετά από διαφωνία του με τον Καποδίστρια έφυγε από την Ελλάδα για την Γαλλία
όπου πήρε μέρος στην επανάσταση του Ιουλίου του 1830, οπότε διορίστηκε
φρούραρχος του Παρισιού. Το 1839 έγινε γενικός επιθεωρητής στρατού, και το
1845 ομότιμος της Άνω Βουλής. Το 1842 η Γ’ Ελληνική Εθνοσυνέλευση της
Τροιζήνας τον ανακήρυξε επίτιμο Έλληνα πολίτη και του απονεμήθηκε από τον
Όθωνα ο Μεγαλόσταυρος του Τάγματος του Σωτήρος. Με τον θάνατό του το 1855
κηρύχθηκε τριήμερο πένθος στον Ελληνικό στρατό και η Ακρόπολη φωταγωγήθηκε
πένθιμα….» . (Πηγή α Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και
Πολιτισμού: Μαρτίου 6, 2009)

4. Η «επιτροπή ελέγχου»

Τα πρόσωπα (επιτροπή ελέγχου) που υπογράφουν στην «Έκθεση» είναι τα εξής:

α) Ο Ιωάννης Γεννατάς (1777-1847), διετέλεσε υπουργός επί του
Δικαίου (Δικαιοσύνης) κατά την περίοδο 1829- 1831 και μέλος του
«Πανελληνίου» συμβουλευτικού οργάνου. Είχε σπουδάσει στο εξωτερικό, ήταν
δικηγόρος στην Κέρκυρα και θεωρείται από τους θεμελιωτές του ελληνικού
δικαίου.

β) Ο Χριστόδουλος Κλονάρης, ή Κλωνάρης (1788 – 1849),
ήταν δικηγόρος και μέλος του «Πανελληνίου» συμβουλευτικού οργάνου, επίτροπος
της Επικράτειας στο Ανώτατο Δικαστήριο, γερουσιαστής, υπουργός επί της
Δικαιοσύνης, πρώτος πρόεδρος του Αρείου Πάγου και επίτιμος καθηγητής στη
νομική σχολή Αθηνών.

γ) Ο Εδουάρδος Μάσων (Edward Mason) ((1799 ή 1800-1873), )
ήταν ένα αμφιλεγόμενο πρόσωπο. Ήταν Σκώτος φιλέλληνας εκδότης, διανοούμενος
και εκπαιδευτικός, αλλά και νομομαθής που υπηρέτησε ως ο πρώτος Εισαγγελέας
του νεοσύστατου ελληνικού κρατιδίου. Σπούδασε θεολογία, φιλοσοφία και
νομικά. Το 1824 ήλθε στην Ελλάδα και γρήγορα κατάφερε να μιλάει και να
γράφει στην εντέλεια τα νέα ελληνικά. Το 1825 παρέδιδε στο Ναύπλιο μαθήματα
φιλοσοφίας και πολιτικής οικονομίας. Ο Μάσων ήταν ο εισαγγελέας/ επίτροπος
στη δίκη των Κολοκοτρώνη και Πλαπούτα το 1834 (στην ίδια δίκη ο Χ. Κλονάρης
ήταν συνήγορος του Πλαπούτα) και στη δίκη των δικαστών της προηγούμενης
δίκης, Πολυζωίδη και Τερτσέτη.

5. Ανάλυση της έκθεσης των ελεγκτών

Έκπληξη προκαλείται στον αναγνώστη της « Έκθεσης» από το γεγονός της
αναφοράς για καταγραφή (τήρηση) τόσων λογιστικοδιαχειριστικών δεδομένων
(βιβλίων, μερίδων και λογαριασμών) σε μια στρατιωτική επιχείρηση του 1827
και, παρά τις σοβαρές επισημάνσεις των ελεγκτών, σχετικά με την ακρίβεια των
δεδομένων αυτών, συνεχίζει να ξαφνιάζει, καθώς το γεγονός της απαίτησης για
ορθή καταγραφή («λογιστικοποίηση», θα τολμούσαμε να πούμε) των
διαχειριστικών πράξεων στη στρατιωτική αυτή επιχείρηση είναι κάτι που μάλλον
δεν θα μπορούσαμε να φανταστούμε, για την εποχή εκείνη.

Έκθεση των οικονομικών ελεγκτών της εκστρατείας του φαβιέρου στη Χίο

Εξοχώτατε! Η Επιτροπή εις την των 15 Ιουνίου αναφοράν της ενόμιζεν, ότι
εκπλήρωσε την προταθείσαν εις αυτήν εξέτασιν, αν δηλαδή ο συνταγματάρχης
Φαβιέρος είχεν, ή όχι, μέσα να βαστάξη ή να αναλάβη τας θέσεις του, και το
να ερευνήση τους λογαριασμούς της Δημογεροντίας [σ.σ.: η Δημογεροντία
αποτελούνταν από εκλεγμένα άτομα και ασκούσε την εξουσία την περίοδο εκείνη
στην Χίο] τους μόνον αυτόν τον σκοπόν αφορώντας. Η Α.Ε. ο Κυβερνήτης [σ.σ.:
ο Καποδίστριας] ζητεί πληροφορίας λεπτομερείς περί του διοικητικού μέρους
και περί πλέον περί της χρήσεως των χρημάτων και πολεμοφοδίων, όσα η
Δημογεροντία παρά της Κυβερνήσεως έλαβεν [σ.σ.: ο εντολέας και το
αντικείμενο του ελέγχου]. Ιδού αι πληροφορίαι [σ.σ.: γίνεται εξέταση/
έλεγχος κατά αντικείμενο διαχείρισης/λογαριασμό].

Άρθρον Αον. Πολεμοφόδια

Η Επιτροπή δεν ημπόρει να εξετάση την ποσότητα των πολεμοφοδίων, όσα το
στράτευμα έλαβεν έως την ημέραν της εισβολής των Τούρκων, δηλαδή εις ταύτην
την εκστρατείαν, ούτε εκ μέρους των στρατευθέντων, ούτε εξ εκείνου του
αρχηγού υπήρχεν ημερολόγιον, διά να λάβη πληροφορίας, πόση πυρίτις εξωδεύθη
τον Φευρουάριον [σ.σ.: δηλαδή έλλειψη τήρησης του κατάλληλου βιβλίου]. Αλλ’
η Επιτροπή έστησε την προσοχήν της, αν εις την ημέραν της των Τούρκων
εισβολής ήτον εις την Χίον πυρίτις, διά να βαστάξη το στράτευμα τας θέσεις
του. Από της Δημογεροντίας το βιβλίον ονομαζόμενον Κατάστιχον Φροντιστηρίου
[σ.σ.: δηλαδή τα λογιστικά βιβλία της εποχής, στα οποία στηρίχθηκε ο
έλεγχος] (μ’ όλον ότι το ρηθέν βιβλίον, 1ον δεν φέρει αποδείξεις, ουδέ
βάσιν, [σ.σ.: δηλαδή έλλειψη αποδεικτικών στοιχείων των λογιστικών εγγραφών]
2ον είναι όλον γεγραμμένον με τον ίδιον κάλαμον και το ίδιον μελάνι)
φαίνεται, ότι περί τα τέλη του Φευρουαρίου ευρίσκοντο εις το Φροντιστήριον
χίλια τριακόσια τριάντα πέντε δεκάρια φουσεκίων, πράγμα διόλου αναπόδεικτον,
και μάλιστα ασύμφωνον με τους ορκισθέντας οπλαρχηγούς, οίτινες μαρτυρούν,
ότι δεν εύρον τίποτε εις τας αποθήκας [σ.σ.: δηλαδή ασυμφωνία πραγματικού
και λογιστικού υπολοίπου]. Περί δε της πυρίτιδος λέγουν, ότι ευρίσκοντο εις
το Φροντιστήριον ένδεκα βαρέλλια, αλλά και περί τούτου ημπορεί τις να
επαναλάβη τας ιδίας παρατηρήσεις. Παρατηρείται μία αντίφασις. Το κατάστιχον
γράφει, ότι κατά την 2 Μαΐου η Δημογεροντία έλαβε παρά του Μιαούλη πέντε
βαρέλλια πυρίτιδος. Παρομοίως φαίνεται ότι έλαβε και από Σύραν άλλα είκοσι,
τα οποία ομού αποτελούν είκοσι πέντε βαρέλλια πυρίτιδος. Αλλ’ αν επέστρεψαν
εις Σύραν είκοσι τρία βαρέλλια, πώς κατά την 2 Μαρτίου έλαβον εις
Φροντιστήριον δύο βαρέλλια, όταν ουδ’ υπήρχεν εις την πρώτην Μαρτίου το
Φροντιστήριον; Άρα εις τα τέλη Φευρουαρίου δεν ήτον ένδεκα βαρέλλια, αλλά
μόνον εννέα, και ταύτα, αν χρεωστούμεν να πιστεύσωμεν τα κατάστιχα της
Δημογεροντίας [σ.σ.: δηλαδή προβληματισμοί σχετικά με την ακρίβεια των
βιβλίων]…

Άρθρον Βον. Τροφαί

Φαίνεται εις το κατάστιχον, ότι κατά τας 26 Φευρουαρίου ευρίσκετο αρκετή
ποσότης τροφών, πλην ήτον, ως λέγουσι, διαμοιρασμένη εις τους φούρνους,
μύλους και εις τας αποθήκας. Όλα ταύτα λέγονται. Η Δημογεροντία όμως δύναται
ν’ αποδείξη την αγοράν, της αποστολής τα έγγραφα, και εκείνα της αποδοχής
εις Χίον. Αλλά και αν είχεν η Δημογεροντία αποδείξεις, ότι έλαβεν από Σύραν
ή από άλλας νήσους τους σίτους, γνωρίζομεν καλώς, ποίαν ισχύν δύνανται να
έχουν χαρτιά γραμμένα από εμπόρους χωρίς τακτικήν γραφήν ή από ανοργανίστους
αρχάς, θυγατέρας της παρελθούσης αναρχίας της Ελλάδος [σ.σ.: δηλαδή έλλειψη
των απαιτούμενων στοιχείων μεταφοράς και γενικότερα των αποδεικτικών
στοιχείων των αγορών]. Άξιον θαυμασμού είναι ότι κατά την 29 Φευρουαρίου η
Δημογεροντία επέστρεψεν εις Σύραν οκάδας 39.822 σίτου. Πώς και διά τι κατά
την 29 να κάμη ταύτην την αποστολήν; Είχεν άραγε συλλάβη το σχέδιον να
παραιτήση την εκστρατείαν; Εις ταύτην την περίστασιν, αν κατά την 29
Φευρουαρίου στέλλει εν μέγα μέρος σίτου, πώς δεν έστειλε το υπόλοιπον έως
την α’ Μαρτίου; Πώς δεν ασφάλιζε και τας ποσότητας, όσαι ευρίσκοντο εις τους
φούρνους, μύλους και αποθήκας;

Άρθρον Γον. Παξιμάδι

Εις την 26 Φευρουαρίου δεν ευρίσκετο ούτε καν μία οκά παξιμάδι, και με
θαυμασμόν παρατηρείται εις τα βιβλία σημειωμένον, ότι κατά τας 4 Μαρτίου
τους εστάλησαν τρεις βάρκες με 2172 καντάρια, δηλαδή οκάδες 9548, χωρίς να
αναφέρουν το μέρος όθεν το έλαβον, μολονότι ημπορούσαν αδιαφόρως να
ονομάσουν ένα τόπον. Λέγουν, ότι την ιδίαν ημέραν εμοίρασαν εις τα Κόκκινα
τούτο το παξιμάδι, εις τους στρατιώτας, εις τα αποκλειστικά πλοία, εις το
δίκροτον του Μιαούλη, και εις τας φαμελίας. Φαίνεται, ότι όλοι ούτοι
εφύλαττον μίαν αυστηράν δίαιταν! Αλλά πώς κατά την 5 Μαρτίου έλαβον
παξιμάδι, ότε κατά την 29 Φευρουαρίου επέστρεψαν τον σίτον; Παρατηρητέον,
ότι την ιδίαν 5 Μαρτίου, ενώ εμοίραζαν με τόσην φιλαργυρίαν το παξιμάδι,
έστελλον οπίσω την πυρίτιδα [σ.σ.: δηλαδή ασυμφωνία λογιστικών στοιχείων και
πραγματικών γεγονότων].

Άρθρον Δον. Χρήματα

Ουδέν ημπορεί τις να εννοήση από τα βιβλία της Δημογεροντίας, δηλαδή ό,τι
έλαβον είναι χωρίς ημερομηνίαν, και αν αυτή ευρίσκεται, είναι εις μόνον
μερικά χρέη [σ.σ.: δηλαδή ελλιπείς λογιστικές καταχωρήσεις]. Εξετάζων τα
υπάρχοντα μέσα και παρατηρών την απ’ αρχής της εκστρατείας διαφωνίαν μεταξύ
του συνταγματάρχου Φαβιέρου και της Δημογεροντίας, την γνωστήν έλλειψιν της
των στρατιωτικών πειθαρχίας, την εις ταύτην την εκστρατείαν εναντιότητα των
ξένων πολεμικών πλοίων, τα οποία εφαίνοντο συχνά εις τα παράλια της νήσου,
από όλα ταύτα ημπορεί τις να κρίνη, αν ο Φαβιέρος ημπορούσεν, ή όχι, να
αναλάβη τας θέσεις του.

Όσον περί του δευτέρου μέρους της εξετάσεως, περί της οποίας εξηγείται η
Α.Ε. εις την υστερινήν της σημείωσιν, η Επιτροπή νομίζει εύλογον να
καθυποβάλη ολίγας παρατηρήσεις γενικωτέρας [σ.σ.: περιγραφή των
δυσλειτουργιών της Διοίκησης και οργάνωσης της «επιχείρησης»].

1. Άλλο είναι να διατάξη η Κυβέρνησις μίαν εκστρατείαν ως ιδιαίτερον έργον
της, και άλλο να την διατάξη μία Δημογεροντία και να ζητήση άδειαν και
βοήθειαν παρά της Κυβερνήσεως. Αυτή η ανωμαλία υπήρξεν εις τας παρελθούσας
κυβερνήσεις της Ελλάδος. Η εκστρατεία της Χίου είναι της δευτέρας τάξεως. Η
Δημογεροντία της Χίου μετά την συνθήκην των 6 Ιουλλίου επήρε μέτρα τοιαύτα,
ώστε εις την τελευταίαν αποκατάστασιν της Ελλάδος η κατάκτησις της Χίου να
γένη δικαίωμα εξιδιασμένον εις όφελος της νήσου. Διά τούτο συνεκρότησε
συνέλευσιν, διώρισεν επιτροπάς, κατώρθωσε και εσύναξε συνεισφοράς, εμίσθωσεν
ατάκτους στρατιώτας, και χρειαζομένη διάφορα είδη αποσκευών πολέμου
επρόστρεξεν εις τον Φαβιέρον και εσυμφώνησε με αυτόν. Ο Φαβιέρος έκλινεν εις
την πρότασιν, διά να εξοικονομήση το στράτευμά του, όπου εστερείτο του
αντικειμένου. Η Δημογεροντία λοιπόν εζήτησε την άδειαν παρά της
Αντικυβερνητικής Επιτροπής και ούτως έγινεν η εκστρατεία.

2. Η Δημογεροντία της Χίου μετεχειρίζετο πάσαν κυριαρχικήν εξουσίαν. Αυτή
εδανείζετο, εφορολόγει τον λαόν, εσύναζε τα κοινά προϊόντα, έκρινε περί
χρηματικών ζημιών, εμίσθωνε τους στρατιώτας και έκαμεν αποθήκας.

3. Διά αίτια ακατάληπτα η Δημογεροντία και ο Φαβιέρος εχθρεύθησαν.

4. Ο Φαβιέρος έκρινε ν’ αποδίδη εις την Κυβέρνησιν την διεύθυσιν της
εκστρατείας.

Η Δημογεροντία, αφού απέβαλε την ελπίδα της ελευθερώσεως της Χίου, ήρχισε να
νομίζη τον εαυτόν της Φροντιστήριον της Κυβερνήσεως. Ο σ. Κυβερνήτης έδωσε
μίαν βοήθειαν, αλλά δεν αναγνώρισε την εκστρατείαν ως έργον της Κυβερνήσεως.
Αλλ’ ο ίδιος Φαβιέρος εζήτησεν από την Δημογεροντίαν και όχι από την Κυβέρ-
νησιν την πληρωμήν των στρατιωτών. Η Δημογεροντία κρατεί εις το βιβλίον την
μερίδα της Κυβερνήσεως ως μερίδα του εμπόρου.

5. Όσον περί του χρέους της Κυβερνήσεως παρατηρητέον ότι η Δημογεροντία έχει
εις εν των βιβλίων της μερίδα της Κυβερνήσεως, της οποίας εγκλείεται
αντίγραφον.

Εκ τούτου εξάγεται ότι: [σ.σ.: δηλαδή τα συμπεράσματα/παρατηρήσεις του
ελέγχου]

1. Αι μερίδες είναι χωρίς ημερομηνίαν καμμίαν.

2. Δεν φαίνεται ολοτελώς όσα είδη πολεμοφοδίων ελήφθησαν από Μέθανα και
Ναύπλιον.

3. Ούτε τα λείψανα του εις Χίον πεσόντος εθνικού βρικίου.

4. Δεν φαίνεται ίχνος περί της χρήσεως των χρημάτων, όσα έλαβον παρά της
Κυβερνήσεως.

5. Εις τας χρηματικάς ποσότητας είναι αφαιρέσεις ακατάληπτοι.

6. Το βιβλίον το παραδοθέν ως πρωτότυπον φαίνεται, ότι εγράφη μετά την
αναχώρησιν ή είναι αντίγραφον.

7. Εν μέλος της Δημογεροντίας ηγόρασε το μαστίχι. Τούτο αποδεικνύει, ότι τα
μέλη της Δημογεροντίας μετήρχοντο διπλούν έργον ή επάγγελμα, και αγοραστού
και πωλητού [σ.σ.: δηλαδή αναφορά σε ασυμβίβαστες ιδιότητες].

Η Επιτροπή περιορίζεται εις ταύτας τας παρατηρήσεις.

Η δε Α.Ε. ημπορεί να εμπιστευθή εις άλλην επιτροπήν την εξέτασιν και τον
έλεγχον των εγγράφων της διοικήσεως της Δημογεροντίας [σ.σ.: ανάγκη για
συμπληρωματικό έλεγχο].

5 7βρίου 1828. Ιωαν. Γεννατάς Χ. Κλονάρης

Επειδή τα διαληφθέντα εις την άνω αναφοράν με φαίνονται εκτός του
αντικειμένου των υποβληθέντων από την Κυβέρνησιν εις την σκέψιν της
Επιτροπής (τα οποία μόνα είχον προ οφθαλμού, όταν εδέχθην τον διορισμόν της
Δημογεροντίας) επιθυμώ να μην δώσω γνώμην περί αυτού [σ.σ.: δηλαδή άρνηση
γνώμης του ενός από τους τρεις ελεγκτές].

Εδουάρδος Μάσων

Αντίγραφον του λογαριασμού εξαχθέν από τον αριθ. 3 φ. 2 του καταστίχου της
εν Σύρα Επιτροπής [σ.σ.: δηλαδή Παράρτημα της « Έκθεσης»].
 

Όσα παρά της σ. Κυβερνήσεως ελάβαμεν.
Από δασμοσυνάκτην Σύρας κύριον Μαννόλον Δρόσον…
και να ακούσομεν τη διαταγή του τε ναυάρχου Α. Μιαούλη
και κυρίου Γκόση $6000…γρόσια 90750
[σ.σ: ακολουθούν οι υπόλοιπες κινήσεις του λογαριασμού]

Η ανωτέρω « Έκθεση» περιέχεται στα Έγγραφα καποδιστριακής περιόδου,
τόμος Β’, Μέρος Α’, Αναφοραί προς Ι. Καποδίστρια και Αυγ. Καποδίστρια, χ.τ.,
5-9-1828: « Έκθεση των οικονομικών ελεγκτών της εκστρατείας του Φαβιέρου στη
Χίο».

ΠΗΓΕΣ:
Baude, Jules, Εγκυκλοπαίδεια του λογιστού, τόμ. Β’, Ελεγκτική, μτφ. Ιωάννου
Καμπαλούρη, Εκδοτικός Οίκος Πάμισος, 1965.
Βαρδουνιώτης, Δημήτριος Κ., «Εδουάρδος Μάσσων», Επετηρίς Παρνασσού 11, 1915.
Γκόνης Α., Ιστορική εξέλιξις του θεσμού των Ελεγκτικών Συνεδρίων Ελλάδος και
Γαλλίας, Εθνικό Τυπογραφείο, Αθήνα, 1993.
Πανταζόπουλος, Ν. Ι., Ο Ιωάννης Γενατάς και η οργάνωσις της δικαιοσύνης επί
Καποδιστρίου, Αθήνα 1949.