Ε. Τσακαλώτος: «Οι δανειστές να ξεκαθαρίσουν την θέση τους για το ελληνικό χρέος»
Τετάρτη 31 Μαΐου 2017Δελτίο Τύπου
Στο συνέδριο που διοργάνωσε ο Economist στην Φρανκφούρτη μίλησαν σήμερα εκ μέρους της κυβέρνησης ο υπουργός Οικονομικών κ. Ευκλείδης Τσακαλώτος και ο αναπληρωτής υπουργός Οικονομίας και Ανάπτυξης κ. Αλέξης Χαρίτσης. Το συνέδριο είχε ως θέμα «Ματιά στο χρηματοοικονομικό περιβάλλον της Ευρώπης-Ελλάδα: Επιστροφή στις χρηματοπιστωτικές αγορές;»Ο υπουργός Οικονομικών Ευκλείδης Τσακαλώτος στην ομιλία του ζήτησε να υπάρξει σαφήνεια από τους θεσμούς και τα κράτη-μέλη στο θέμα του χρέους στο επόμενο Eurogroup και επισήμανε ότι η Ελλάδα τήρησε «τις δεσμεύσεις της σε ό,τι αφορά τις μεταρρυθμίσεις». «Ύστερα από τέτοια προσπάθεια, αυτό που ζητά η ελληνική κυβέρνηση είναι σαφήνεια στο θέμα του χρέους. Και αυτό δεν βρέθηκε στο τραπέζι του Eurogroup στις 22 Μαΐου. Η σαφήνεια είναι σημαντική, για τον ελληνικό λαό, καθώς ύστερα από πολλά χρόνια υπάρχει η προοπτική για μια νέα αρχή. Είναι επίσης πολύ σημαντική για τους επενδυτές. Οι επενδυτές χρειάζεται να γνωρίζουν με ποιο τρόπο η Ελλάδα θα είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις δανειακές της υποχρεώσεις βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Άρα είναι απολύτως κρίσιμης σημασίας για την ανάπτυξη να έχουμε σαφήνεια. Αυτό είναι που ζητάμε από τη συνεδρίαση του τον Ιούνιο».
Ο υπουργός Οικονομικών υπογράμμισε ακόμα μεταξύ άλλων:
«Νομίζω ότι εάν δεν έχουμε μια ηθική διάσταση στην πολιτική μας και τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, τότε έχουμε μεγάλο πρόβλημα ως Ευρωπαίοι. Και ηθική σημαίνει ότι όταν μια χώρα έχει κάνει αυτό που της αναλογεί, όταν της έχει ζητηθεί να εφαρμόσει μια στρατηγική μεταρρυθμίσεων, όταν έχει υλοποιήσει αυτές τις μεταρρυθμίσεις, τότε το βάρος πράγματι πέφτει στους άλλους θεσμούς να βρουν μια λύση. Δεν μπορεί να είναι ηθικά σωστό και δεν μπορεί να είναι ηθικό μήνυμα προς τους υπόλοιπους Ευρωπαίους ότι η Ελλάδα υλοποίησε όλες τις μεταρρυθμίσεις και τα ευρωπαϊκά κράτη-μέλη μαζί με το ΔΝΤ δεν μπορούν να δώσουν σαφήνεια. Μπορούμε όλοι να διαφωνούμε για την έκταση της ελάφρυνσης χρέους που χρειάζεται αλλά η σαφήνεια και η επίτευξη συναίνεσης θα πρέπει επίσης να είναι μέρος της απάντησης».«Το ΔΝΤ υποσχέθηκε να ενταχθεί στο πρόγραμμα τον Αύγουστο του 2015. Έχουν περάσει πλέον 2 χρόνια από τότε. Και έχουμε μόνο 14 μήνες μέχρι τη λήξη του προγράμματος. Μου φαίνεται ότι είναι ώρα το ΔΝΤ να αποφασίσει τι θέλει να κάνει και τι νομίζει ότι πρέπει να γίνει».«Η Γερμανία και η Ολλανδία επέμεναν στη συμμετοχή του ΔΝΤ στο ελληνικό πρόγραμμα είτε επειδή πίστευαν ότι αυτό θα διασφάλιζε ένα αυστηρότερο πρόγραμμα είτε επειδή πίστευαν ότι οι ευρωπαϊκοί θεσμοί δεν είχαν την τεχνογνωσία. Εάν ισχύει αυτό, τότε δεν μπορεί το ΔΝΤ να είναι καλό για τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και για συμβουλές σε διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις αλλά να μην έχει άποψη για την ελάφρυνση χρέους που χρειάζεται. Εάν η Ολλανδία και η Γερμανία πιστεύουν ότι το ΔΝΤ είναι ένας υπέροχος θεσμός που γνωρίζει περισσότερα από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς για πολλά θέματα, τότε σίγουρα μπορούν να καταλήξουν σε ένα συμβιβασμό με το ΔΝΤ για την τεχνογνωσία σε ό,τι αφορά τη βιωσιμότητα του χρέους». Επίσης ο υπουργός Οικονομικών απευθυνόμενος στον κ. Μπενουά Κερέ ( μέλος του Εκτελεστικού Συμβουλίου της ΕΚΤ) που είχε υποστηρίξει ότι πρέπει να οριστούν κάποια κριτήρια για την είσοδό της Ελλάδας στην ποσοτική χαλάρωση – ζήτησε την άποψη της ΕΚΤ για το εάν συμμερίζεται τις απαισιόδοξες θέσεις του ΔΝΤ ότι η ανάπτυξη θα κινηθεί στο 1%, παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα έχει ήδη εφαρμόσει ένα μεγάλο πρόγραμμα ισχυρών μεταρρυθμίσεων και έχει συμφωνήσει και σε νέο πακέτο μεταρρυθμίσεων πέραν της λήξης του προγράμματος. «Ποια είναι η άπoψη της ΕΚΤ; Πιστεύει ότι το πακέτο μεταρρυθμίσεων που συζητήθηκε στο EG δύο εβδομάδες πριν ήταν αρκετό για την βιωσιμότητα του χρέους, ή όχι;» είπε ο κ. Τσακαλώτος και συμπλήρωσε ότι είναι σημαντικό να διαθέτουμε ευρωπαϊκούς θεσμούς, με ευρωπαϊκή λογική, ανεξάρτητους και με άποψη την οποία υπερασπίζονται. Τέλος, κριτική άσκησε στο οικονομικό μοντέλο της Ε.Ε το οποίο επί σειρά ετών απέκλειε σημαντικό τμήμα της μεσαίας και της εργατικής τάξης. Η έξοδος από την κρίση, κατέληξε, θα συμβεί μόνον εάν ο κόσμος της εργασίας συμμετέχει στην ανάπτυξη. Ο αναπληρωτής υπουργός Οικονομίας και Ανάπτυξης Αλέξης Χαρίτσης στην ομιλία του σημείωσε:«Η ελληνική οικονομία δείχνει σημάδια βελτίωσης παρά την αβεβαιότητα που συντηρεί η καθυστέρηση της διευθέτησης του χρέους. Μία καθυστέρηση για την οποία δεν ευθύνεται η ελληνική κυβέρνηση, όπως τόνισαν και οι περισσότεροι συμμετέχοντες στο συνέδριο. Τα στοιχεία των τελευταίων μηνών, όπως η μεγάλη αύξηση στη βιομηχανική παραγωγή, στις εξαγωγές και στο λιανεμπόριο, μαρτυρούν τη συσσωρευμένη αναπτυξιακή δυναμική, ενώ η θεαματική αύξηση των Ξένων Άμεσων Επενδύσεων το 2016 έναντι της προηγούμενης χρονιάς, αποδεικνύει τη σταδιακή αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στην ελληνική οικονομία.» Η εικόνα αυτή δεν είναι τυχαία, τόνισε ο κ. Χαρίτσης αλλά αποτέλεσμα του συνολικότερου αναπτυξιακού σχεδιασμού που υλοποιεί το Υπουργείο Οικονομίας:«Κινηθήκαμε από την πρώτη στιγμή με δύο στόχους. Να διοχετεύσουμε επαρκή ρευστότητα στην οικονομία ώστε να αντιμετωπιστεί η κρίση αποεπένδυσης των προηγούμενων ετών. Να ωθήσουμε την οικονομία σε ένα νέο παραγωγικό πρότυπο που αξιοποιεί τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας, με κυριότερο το ιδιαίτερα μορφωμένο και καταρτισμένο ανθρώπινο δυναμικό και που κατευθύνει την παραγωγή σε ανταγωνιστικά προϊόντα και υπηρεσίες υψηλής προστιθέμενης αξίας. Τους στόχους αυτούς υπηρετούμε συντονισμένα με όλα τα διαθέσιμα χρηματοδοτικά εργαλεία – τα προγράμματα του νέου ΕΣΠΑ, τα καινοτόμα χρηματοοικονομικά εργαλεία που αναπτύξαμε, τον νέο Αναπτυξιακό Νόμο – αλλά και με μεγάλες θεσμικές πρωτοβουλίες που διευκολύνουν την επιχειρηματικότητα και τις επενδύσεις.» Κλείνοντας ο κ. Χαρίτσης εξέφρασε την πεποίθηση του πως: «Η ελληνική οικονομία είναι στα πρόθυρα μίας δυναμικής επανεκκίνησης με υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης και σημαντικές επενδυτικές ευκαιρίες. Για να διασφαλιστεί ωστόσο αυτή η δυναμική πρέπει όλες οι πλευρές να τηρήσουν τις δεσμεύσεις τους και να στηρίξουν έμπρακτα τις προσπάθειες της χώρας.»
————
Ομιλία του υπουργού Οικονομικών, Ευκλείδη Τσακαλώτου, στο Συνέδριο του Economist Φρανκφούρτη 31 Μαΐου 2017Ευχαριστώ πολύ τους διοργανωτές για αυτήν την εκδήλωση και για την ευκαιρία να συζητήσουμε για την Ελλάδα.Όταν έγινα υπουργός Οικονομικών, τον Ιούλιο του 2015, ο ένας στους πέντε πολίτες που συναντούσα μου έδιναν συγχαρητήρια, ενώ οι υπόλοιποι τέσσερις συλλυπητήρια! Ελπίζω τώρα πως τον Ιούνιο θα αλλάξει αυτή η αναλογία. Υπάρχουν νομίζω ικανοί λόγοι για να συμβεί κάτι τέτοιο. Τα νέα για την ελληνική οικονομία, ειδικότερα στο μικρο-επίπεδο είναι αρκετά ενθαρρυντικά. Σημειώθηκε αύξηση της βιομηχανικής παραγωγής τον μήνα Μάρτιο κατά 8,7%, σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο. Ο Μάρτιος είναι ο έκτος συνεχόμενος μήνας θετικής ανάπτυξης. Η μεταποίηση απεδείχθη ιδιαιτέρως δυναμική με αύξηση της τάξης του 8,6% τον Μάρτιο σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο. Στους τομείς με ισχυρή απόδοση συμπεριλαμβάνονται πετρελαϊκά προϊόντα, μεταλλεύματα και φαρμακευτικά προϊόντα. Στις λιανικές πωλήσεις σημειώθηκε αύξηση 4,6% τους μήνες Ιανουάριο – Φεβρουάριο, σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο. Οι άδειες αυτοκινήτων αυξήθηκαν κατά 22% κατά την περίοδο Ιανουαρίου – Απριλίου, σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο. Η ανεργία παρουσιάζει πτωτική τάση, καθώς κατά τους τελευταίους τέσσερεις μήνες είχαμε μία καθαρή αύξηση των θέσεων εργασίας κατά 125. 000. Οι εξαγωγές αγαθών πηγαίνουν επίσης καλά, καθώς μέσα στο 2016 αυξήθηκαν κατά 6% σε πραγματικούς όρους. Το ερώτημα που προκύπτει, είναι γιατί –τούτων δοθέντων-παρουσιάζονται απογοητευτικά αποτελέσματα στα μεγέθη ανάπτυξης κατά το τελευταίο τρίμηνο του 2016 αλλά και κατά το πρώτο τρίμηνο του 2017; Η βασική απάντηση βρίσκεται σε μία λέξη: Επενδύσεις. Και η απάντηση στο ερώτημα γιατί δεν έχουν πάρει τα πάνω τους οι επενδύσεις , βρίσκεται, κατά την γνώμη της ελληνικής κυβέρνησης, στην έλλειψη σαφήνειας όσον αφορά τις προοπτικές της ελληνικής οικονομίας. Φαίνεται ότι υπάρχει ευρεία συναίνεση πως η Ελλάδα τήρησε τις δεσμεύσεις της σε ό,τι αφορά τις μεταρρυθμίσεις. Στην πραγματικότητα θεωρώ πως οι περισσότεροι έχουν εκπλαγεί από το βαθμό στον οποίο η χώρα τήρησε αυτές τις δεσμεύσεις, από την έκταση και το βάθος αυτών των μεταρρυθμίσεων. Από τη δημόσια διοίκηση, έως τον χρηματοπιστωτικό τομέα και από την διοίκηση τραπεζών ως την αγορά εργασίας, στην Ελλάδα έχουν αλλάξει μια σειρά από πράγματα με τρόπο ριζικό.Ύστερα, λοιπόν. από τέτοια προσπάθεια αυτό το οποίο ζητά η ελληνική κυβέρνηση είναι σαφήνεια στο θέμα του χρέους. Και αυτή η σαφήνεια δεν υπήρξε στο τραπέζι του EG της 22ας Μαΐου. Και γιατί είναι σημαντική αυτή η σαφήνεια; Είναι σημαντική όχι μόνο για τον ελληνικό λαό ο οποίος έχει υποστεί τις συνέπειες της πτώσης του ΑΕΠ κατά 25% περίπου μέσα σε όλα αυτά τα χρόνια αλλά και για τους επενδυτές. Οι επενδυτές χρειάζεται να γνωρίζουν με ποιον τρόπο η Ελλάδα πρόκειται να ανταποκριθεί απέναντι στο χρέος της βραχυπρόθεσμα, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Άρα είναι απολύτως κρίσιμο για την ανάπτυξη η ύπαρξη σαφήνειας. Και αυτό είναι που ζητάμε να γίνει στο Εurogroup του Ιουνίου. Από ποιον ζητώ αυτή την σαφήνεια; Από το ΔΝΤ το οποίο στο τελευταίο Eurogroup θεώρησε ότι τα μέτρα που έχουν ήδη παρθεί για το χρέος αλλά και αυτά που πρόκειται να ληφθούν δεν είναι ικανά για την βιωσιμότητα του χρέους. Αυτό συμβαίνει γιατί έχουν μία πολύ απαισιόδοξη εκτίμηση για το ρυθμό ανάπτυξης, γύρω στα 1%, η οποία είναι υπερβολικά απαισιόδοξη κατά τη γνώμη μου. Και ως οικονομολόγος στο επάγγελμα, δεν είμαι πολύ υπέρ τέτοιων μακρόπνοων προβλέψεων. Πάρτε για παράδειγμα την Γερμανία και την Βρετανία στην δεκαετία του 60, ας πούμε το 1966. Και ας πούμε ότι γίνονταν προβλέψεις για τα επίπεδα της ανεργίας για το 2003. Υπάρχει έστω και κάποιος ο οποίος μπορεί να υποστηρίξει ότι αυτή η πρόβλεψη θα είχε νόημα ή κάποια βάση; Κανείς δεν θα μπορούσε εκείνη την εποχή να γνωρίζει για την κατάρρευση του Βretton Woods, ή για την πρώτη πετρελαϊκή κρίση, ή για την δεύτερη που ακολούθησε και κανείς δεν θα μπορούσε να προβλέψει την κρίση του Ευρωπαϊκού μηχανισμού συναλλαγματικών ισοτιμιών (ERM) και βεβαίως θα είχαν πέσει τελείως έξω στις προβλέψεις τους για την ανεργία δεδομένου ότι κατά την περίοδο εκείνη και οι δύο αυτές οικονομίες είχαν σχεδόν πλήρη απασχόληση. Και έχει ενδιαφέρον το εξής που θυμάμαι. Όταν ήμουν 16χρονος στη Βρετανία το πρώτο βιβλίο οικονομικών που διάβασα έλεγε ότι καμία βρετανική κυβέρνηση δεν μπορεί να εκλεγεί με ποσοστό ανεργίας υψηλότερο του 3%…Επανέρχομαι, λοιπόν, στο ότι ζητάμε από το Ταμείο αυτήν ακριβώς την σαφήνεια. Το ΔΝΤ υποσχέθηκε να συμμετέχει στο πρόγραμμα το 2015. Τώρα βρισκόμαστε στο 2017, δύο χρόνια μετά και με 14 μήνες να απομένουν μέχρι να τελειώσει το πρόγραμμα. Μου φαίνεται ότι είναι πια ώρα για το ΔΝΤ να αποφασίσει τι ακριβώς θα κάνει και τι κατά τη γνώμη του χρειάζεται να γίνει. Δεύτερον, θέλω να απευθυνθώ σε ορισμένες χώρες, όπως η Γερμανία και η Ολλανδία, οι οποίες επέμεναν στην παραμονή του ΔΝΤ στο πρόγραμμα είτε γιατί πίστευαν ότι αυτό θα εξασφάλιζε ένα αυστηρότερο πρόγραμμα είτε γιατί θεωρούσαν ότι οι ευρωπαϊκοί θεσμοί δεν διέθεταν την τεχνογνωσία. Εάν ισχύει κάτι τέτοιο δεν γίνεται από τη μία πλευρά να είναι το ΔΝΤ «καλό» για τις δομικές μεταρρυθμίσεις, και να συμβουλεύει επ’ αυτών και να συμφωνεί αλλά από την άλλη να μην είναι «καλό» για το θέμα της ελάφρυνσης του χρέους που χρειάζεται. Άρα εάν η Γερμανία και η Ολλανδία θεωρούν ότι το ΔΝΤ είναι ένας εξαιρετικός θεσμός, ο οποίος γνωρίζει πολύ περισσότερα από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς σε πολλά θέματα, τότε σίγουρα πρέπει να καταλήξουν σε ένα συμβιβασμό με το ΔΝΤ και την τεχνογνωσία που διαθέτει πάνω στο θέμα του χρέους.Απευθύνομαι τώρα στην ΕΚΤ, καθώς είχα το πλεονέκτημα να μιλήσω μετά τον Μπενουά (Κερέ) και μπορώ να πω ό, τι σκέφτομαι. Όπως όλοι γνωρίζετε η ΕΚΤ, όπως ακριβώς και ο Κύριός μας αποφασίζει κατά τρόπον μυστήριο. Ο Μπενουά είπε να οριστούν κάποια κριτήρια για την είσοδο της Ελλάδας στην ποσοτική χαλάρωση. Δεν μας είπε, όμως, εάν συμμερίζεται τις απαισιόδοξες θέσεις του ΔΝΤ για την ανάπτυξη. Έχει υπάρξει ένα πρόγραμμα ισχυρών μεταρρυθμίσεων; Τα δύο τελευταία χρόνια, που έχουμε διανύσει μέρος του προγράμματος με το ΔΝΤ να λειτουργεί ως σύμβουλος, έχουμε κάνει μία σειρά μεταρρυθμίσεων, μετά συμφωνήσαμε και σε νέο πακέτο μεταρρυθμίσεων, πέραν της λήξης του προγράμματος, και ακόμη εκτιμούν ότι η ανάπτυξη θα κινηθεί μόνο στο 1%. Ποια είναι η άποψη της ΕΚΤ; Πιστεύει ότι το πακέτο μεταρρυθμίσεων που συζητήθηκε στο EG, δύο εβδομάδες πριν, ήταν αρκετό για την βιωσιμότητα του χρέους, ή όχι;Είναι πολύ σημαντικό να διαθέτουμε ευρωπαϊκούς θεσμούς που να λειτουργούν με ευρωπαϊκή λογική, ανεξάρτητα από άλλους μη ευρωπαϊκούς θεσμούς και να έχουν άποψη την οποία και να υπερασπίζονται. Νομίζω ότι αυτό και όχι κάτι λιγότερο πρέπει να ζητήσουν οι ευρωπαίοι πολίτες. Τέλος, θέλω να σταθώ σε μία ηθική διάσταση των όσων λέω. Ως οικονομολόγος θεωρώ ως ένα από τα προβλήματα της οικονομικής επιστήμης το γεγονός ότι «απελευθερώθηκε» από τις ηθικές επιστήμες. Κάποτε έδωσα μία διάλεξη στο Cambridge για το γεγονός της αποσύνδεσης των οικονομικών από τις ηθικές επιστήμες. Ίσως κάποιοι γνωρίζετε ότι αυτό συνέβη περίπου πριν από έναν αιώνα. Και η θέση που υποστήριξα είναι ότι αυτή η αποσύνδεση υπήρξε καταστροφική. Η απουσία ηθικών ζητημάτων από τα οικονομικά οδηγεί σε κακές πολιτικές οι οποίες δεν γίνονται αποδεκτές από μεγάλες μερίδες ανθρώπων. Ηθικά ζητήματα για την κατανομή, για τις οικολογικές συνέπειες, κ.λπ. Και συμφωνώ απολύτως με την άποψη του προηγούμενου ομιλητή , ότι όσοι πιστεύουν ότι -λόγω της βελτίωσης των δεικτών ανάπτυξης στην Ευρώπη στη διάρκεια του τελευταίου χρόνου– έχουμε τελειώσει με τον Wilders ή την Λεπέν κάνουν σοβαρό λάθος αναφορικά με το μέλλον της Ευρώπης. Νομίζω εάν απουσιάζει η ηθική διάσταση από τις πολιτικές μας, ή από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, τότε έχουμε πολύ μεγάλο πρόβλημα ως ευρωπαίοι. Ηθική σημαίνει ότι εάν μία χώρα, όταν της ζητήθηκε να παραγάγει μία στρατηγική μεταρρυθμίσεων και να εκπληρώσει τις δικές της υποχρεώσεις σχετικά με το πακέτο μεταρρυθμίσεων, τότε το βάρος της εξεύρεσης μίας λύσης βρίσκεται στους υπόλοιπους θεσμούς. Δεν είναι δυνατόν να είναι ηθικά ορθό και δεν αποτελεί ένα μήνυμα ηθικής ορθότητας στους υπόλοιπους ευρωπαίους το γεγονός ότι η Ελλάδα έχει κάνει όλες τις μεταρρυθμίσεις και από την άλλη πλευρά οι ευρωπαϊκές χώρες μέλη και το ΔΝΤ να μην μπορούν να παράσχουν αυτή την σαφήνεια. Μπορεί να διαφωνήσουμε και να ανταλλάσουμε απόψεις για την έκταση της ελάφρυνσης του χρέους που χρειάζεται, αλλά η σαφήνεια και η επίτευξη συναίνεσης πρέπει να αποτελούν μέρος της απάντησης. Νομίζω επίσης ότι ένα άλλο από τα λιγότερο ελκυστικά χαρακτηριστικά της Ευρώπης και της ευρωζώνης είναι η αναβολή στη λήψη αποφάσεων. Ας μην αποφασίσουμε τώρα γιατί έχουμε π.χ. εκλογές σε μία χώρα, πολιτικές εξελίξεις σε μία άλλη, κ.ά. άρα ας μεταθέσουμε την απόφασή μας. Γιατί κάτι τέτοιο όμως είναι κακό; Διότι όταν τελικώς χρειαστεί να ληφθεί μία απόφαση στην Ευρώπη, ερχόμαστε αντιμέτωποι με ένα τελικό δίλημμα ανάμεσα σε κάτι κακό και κάτι λίγο χειρότερο, έχοντας στην ουσία αποκλείσει πολλές άλλες εναλλακτικές που θα υπήρχαν εάν είχαμε αποφασίσει έγκαιρα. Άρα είναι απολύτως σημαντικό να σταματήσει αυτή η μετάθεση στη λήψη αποφάσεων.Τελειώνοντας θέλω να πω ότι το οικονομικό μοντέλο που είχε η Ευρωπαϊκή Ένωση για 23 χρόνια εξαιρούσε ένα σημαντικό τμήμα της μεσαίας και της εργατικής τάξης, και αυτό είναι κάτι που πρέπει να αντιμετωπιστεί. Εάν ο κόσμος θέλει μια ολοκληρωμένη Ευρωπαϊκή Ένωση, τότε οι άνθρωποι της μεσαίας και της εργατικής τάξης πρέπει να δουν τον εαυτό τους σε αυτή την οικονομική ανάπτυξη. Πρέπει να δουν ότι παρόλο που υπέφεραν πιο πολύ στην κρίση, θα συμμετάσχουν σε αυτή τη φάση ανάπτυξης. Εάν δεν συμβεί αυτό, να είστε βέβαιοι ότι όχι μόνο δεν θα υπάρξει έξοδος από την κρίση αλλά ενδεχομένως η κρίση να επιστρέψει με διαφορετικό τρόπο.Παραμένω αισιόδοξος ότι οι Ευρωπαίοι θα είναι σε θέση να δημιουργήσουν και να διατηρήσουν αυτούς τους θεσμούς που δεν κωλυσιεργούν, που λαμβάνουν αποφάσεις εγκαίρως και λαμβάνουν αυτές τις αποφάσεις που δημιουργούν σε όλους του πολίτες την πεποίθηση ότι οι αποφάσεις αυτές λαμβάνονται για το καλό όλων των ευρωπαίων πολιτών και για το καλό της Ευρώπης ως συνόλου.Σας ευχαριστώ.
