Η «Χρηματολογία» και ο «Υποθετικός Λογαριασμός» – Τα Έσοδα και τα Έξοδα κατά την διάρκεια της Επανάστασης του 1821

«Μικρά Κατάστιχα» από την Ιστορία της Λογιστικής, της Φορολογίας & του Εμπορίου.Κωνσταντίνος Ιωαν. ΝιφορόπουλοςΟρκωτός Ελεγκτής – Λογιστής(*) [ «Χρηματολογία» : αναγκαστικό δάνειο που επιβλήθηκε το 1822 από την Πελοποννησιακή Γερουσία για τη χρηματοδότηση τού απελευθερωτικού Αγώνα ].(**) [ «Υποθετικός  λογαριασμός» :  Προϋπολογισμός  ]…………………………..1)    Η « Χρηματολογία»« Η «λαφυραγωγία» που δεν απέδωσε τα αναμενόμενα, η «χρηματολογία» που άνοιξε το δρόμο της ιστορίας των εθνικών δανείων, τα χαράτσια στους ευκατάστατους και η «εξόρμηση» (για την είσπραξή τους) της ομάδας με τη συμμετοχή του »Γέρου του Μοριά»….. Είχε προηγηθεί προσπάθεια να εξασφαλιστούν έσοδα από τη «λαφυραγωγία». Στις συνθήκες που διαμορφώνονταν τα πρώτα χρόνια της Επανάστασης μπορούσαν να έχουν εξασφαλιστεί σπουδαία έσοδα από τη συστηματική λαφυραγωγία επί των Τούρκων. Έπρεπε ωστόσο μέρος των λαφύρων να πωληθεί προς όφελος του Δημοσίου. Ο Δημήτριος Υψηλάντης προσπάθησε να θέσει ως κανόνα ότι μέρος των λαφύρων θα διατίθενταν υπέρ του κοινού ταμείου. Εισέπραξε όμως γέλια και χλευασμούς….Οπότε ως μόνη λύση εμφανιζόταν η αναγκαστική φορολογία. Αλλά πώς ήταν δυνατόν κάτω από τις συνθήκες όπου ζούσε η Ελλάδα το 1822, τον δεύτερο χρόνο της Επανάστασης, να εισπραχθούν οι εισφορές, έστω και αν γνώριζαν εκείνους από τους οποίους έπρεπε να εισπράξουν τα διάφορα ποσά; Λόγω του κρίσιμου των περιστάσεων κλήθηκε να συνυπογράψει τη σχετική απόφαση και ο «γενναιότατος στρατηγός κύριος Θεόδωρος Κολοκοτρώνης», όπως αυτολεξεί αναφέρει το σχετικό θέσπισμα. Στη συνέχεια σχηματίστηκε μια πενταμελής επιτροπή, στην οποία, εκτός από τον Θ. Κολοκοτρώνη συμμετείχαν και οι γερουσιαστές Ανδρέας Καλαμογδάρτης, Ηλίας Καράπαυλος, Χριστόδουλος Άχολος και Παναγιώτης Σοφιανόπουλος. Οι πέντε αφού εφοδιάστηκαν με ένα πληρεξούσιο και ικανή στρατιωτική δύναμη, άρχισαν να γυρνούν τις επαρχίες της Πελοποννήσου για να εισπράξουν τον αναγκαστικό φόρο. Έπρεπε δε, σύμφωνα με το πληρεξούσιο, «να βιάσουν τόσον τους καταγεγραμμένους εις τον κατάλογον, διά να λάβουν τας προσδιωρισμένας ποσότητας, όσον και όσους άλλους γνωρίσουν ευκαταστάτους εκτός του καταλόγου εις πάσαν επαρχίαν διά να λάβουν όσα χρήματα κρίνουν εύλογον αναλόγως των καταστάσεων». Και για να διασκεδάσουν τις εντυπώσεις, ώστε να μπορούν να αποσπάσουν τα χρήματα, οι πέντε εντεταλμένοι της νεοσύστατης ελληνικής διοίκησης μοίραζαν τα πρώτα ελληνικά ομόλογα, τα οποία τότε δεν είχαν βεβαίως αντίκρισμα….  Επιλέγουμε μερικά από τα ονοματεπώνυμα στα οποία αντιστοιχούσαν τα μεγαλύτερα ποσά: Δεληγιανναίοι από Καρύταινα (120.000 γρόσια), Γ. και Ι. Σισίνης από Γαστούνη (60.000 γρόσια), Λ. Κοπανίτσας από Μυστρά (50.000 γρόσια), Ι. Παπαδόπουλος από Καλάβρυτα (60.000 γρόσια), Παν. και Αναγν. Τροχάνης από Πραστό (75.000 γρόσια). Ακολουθούσε ένας μακρύς κατάλογος με ονόματα, τόπους και ποσά. Σύμφωνα δε με τα σωζόμενα στοιχεία και παρά το γεγονός ότι η Πελοπόννησος είχε ερημωθεί και μεγάλο μέρος των ακινήτων είχε καταστραφεί, οι πλούσιοι της Πελοποννήσου –θέλοντας και μη– ανταποκρίθηκαν στις επιταγές της Πελοποννησιακής Γερουσίας. Συγκεντρώθηκε δε το σημαντικότατο για εκείνη την εποχή ποσό του 1.066.000 γροσιών….. Λίγο αργότερα αποφασίσθηκε οι εισφορές να συγκεντρώνονται σε χρήμα και είδος για τις ανάγκες των στρατευμάτων του Καραϊσκάκη. Μόνο γι’ αυτή την περίσταση συλλέχθηκαν 16.000 σφαχτά και 60.000 γρόσια. Άλλοτε μάζευαν ζώα, άλλοτε κριθάρι και διάφορα άλλα είδη. Αλλά το ιδιόρρυθμο εκείνο δημοσιονομικό σύστημα δεν ήταν δυνατόν να χρηματοδοτήσει τις μακρόχρονες στρατιωτικές επιχειρήσεις. Οπότε γινόταν καθημερινά και πιο επιτακτική η ανάγκη για τη σύναψη δανείων από το εξωτερικό. Εξάλλου, η εξασφάλισή τους φαινόταν όλο και πιο πιθανή, με την ευτυχή τροπή που έπαιρνε ο ελληνικός αγώνας, ανοίγοντας την όρεξη των Ευρωπαίων δανειστών αλλά και αυτεπάγγελτων μεσιτών, που κατέρχονταν αυτόκλητοι στη μικρή, ασχημάτιστη και αγωνιζόμενη ακόμη Ελλάδα. Έτσι, άνοιξε η ιστορία των εθνικών δανείων. ..»Πηγή : ‘Άρθρο του κ. Ε. Σκιαδά «Και ο Κολοκοτρώνης (το 1822) σε…ρόλο φοροεισπράκτορα!»  http://mikros-romios.gr/και-ο-θεόδωρος-κολοκοτρώνης-το-1822-σε-ρό/………………2)    Το Γρόσι : Νόμισμα ( Τουρκικό ), που χρησιμοποιείτο και στα Χρόνια της Επανάστασης.  Το μόνο εθνικό νόμισμα από τα πρώτα χρόνια ίδρυσης του Οθωμανικού κράτους ήταν το άσπρο (akce). …..Το πρώτο χρυσό τουρκικό νόμισμα το altyn (φλουρί) , κόπηκε από τον Μωάμεθ β΄ τον πορθητή το 1478 , …..Ο παράς αποτέλεσε την βάση του νέου νομισματικού συστήματος. Η χρονολογία και ο τόπος κοπής του δεν μας είναι γνωστά. Άλλο ασημένιο νόμισμα είναι το gurus (γρόσι) , το οποίο κόπηκε επί Σουλεϊμάν β΄ (1687-1691) , μεταξύ γροσιού και παρά υπάρχουν ενδιάμεσα αργυρά νομίσματα που είναι υποδιαιρέσεις του γροσιού ή πολλαπλάσια του παρά… Το βάρος και ο τίτλος τόσο στον παρά όσο και στο γρόσι είχαν μεταβολές. Ο παράς από 19,24 γραμμάρια τον 17ο αιώνα, πέφτει στα 4,65 γραμμάρια το 1810. Στις αρχές του 18ου αιώνα 3 γρόσια ισοδυναμούσαν με ένα Βενετσιάνικο τσεκίνι. Στο τέλος του αιώνα η ισοδυναμία έγινε 7,75 γρόσια. ………………….( Πηγή : http://coinsmaniaothoman.tripod.com/turkish_coins/turkish_coins.htm και «Τα Νομίσματα του Βενετοκρατούμενου Και Τουρκοκρατούμενου Ελληνικού Χωρου (15ος-18ος α,)»,  Ευτυχία Δ. Λιατα Διευθύντρια Ερευνών στο Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών/ΕΙΕ   https://helios-eie.ekt.gr/EIE/bitstream/10442/4365/1/M01.025.05.pdf  )3)    Ο «Υποθετικός Λογαριασμός » του έτους 1823. [ Ακολουθεί λεπτομερής ανάλυση των προϋπολογισμένων Εσόδων ( αναλυτικά για κάθε περιοχή της Ελλάδας )  και Εξόδων ( κυρίως στρατιωτικών ) ] Πηγή :  «Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας».  Το έργο αποτελείται από είκοσι πέντε τόμους. Οι τόμοι περιέχουν έγγραφα της περιόδου 1821-1832, τα οποία έχουν μεταγραφεί, φωτογραφικό υλικό και ομοιότυπα χειρογράφων, ( Δείτε αναλυτικά ) .http://paligenesia.parliament.gr/page.php?img=books/tome/03/01417113.gif4)    Τα Έσοδα της Επανάστασης.« … Μετά την πτώση του Μεσολογγίου τον Ιούνιο του 1826 στο Ναύπλιο ο Γ. Γεννάδιος, δάσκαλος στο επάγγελμα, μίλησε με λόγια συγκινητικά για την ανάγκη του αγώνα και πρώτος προσέφερε τις μικρές του οικονομίες. Τότε προσήλθε και προσέφερε τον οβολό της επευφημούμενη από το πλήθος μια γνωστή ζητιάνα από τις Κυδωνίες, η παροιμιακή Ψωροκώσταινα. … Το 1822 στην Α΄ Εθνοσυνέλευση το σύνταγμα προνοεί: «η Κυβέρνηση στην αρχή του έτους συντάσσει υποθετικόν λογαριασμόν [ Σημ. «Προϋπολογισμός » ]  και υποβάλλει για επίκρισιν . ……Παρόλα αυτά για το οικονομικό έτος 1822-1823 δεν κατόρθωσαν να συντάξουν προϋπολογισμό, και το επόμενο οικονομικό έτος συντάχθηκε προϋπολογισμός, αλλά δεν έγινε απολογισμός και τούτο, γιατί δεν υπήρχε ειδική υπηρεσία. Το Υπουργείο οικονομίας λειτουργούσε με έναν υπάλληλο. …… Γενικά τα στοιχεία για τα οικονομικά της περιόδου 1821-1824 δεν είναι ιδιαίτερα ακριβή λόγω έλλειψης οργανωμένης επιμελητείας των υπουργείων οικονομικών και πολέμου. Επίσης αμφισβητούμενο στοιχείο είναι και η διαχείριση των οικονομικών πόρων. Το σίγουρο είναι ότι τα έσοδα ήταν πολύ λιγότερα από τα έξοδα του αγώνα. …Έσοδα για τα έτη 1821-1824:α)  Φορολογία: ο πρώτος φορολογικός νόμος που εκδόθηκε στις 26 Απριλίου 1822 διατηρεί το φόρο της δεκάτης (1/10 επί του παραγόμενου προϊόντος) και τα 3/10 για τους καλλιεργητές των τουρκικών κτημάτων που είχαν περιέλθει στην κατοχή της διοικήσεως των Ελλήνων. Παράλληλα έγινε προσπάθεια για τη συγκέντρωση των τελωνειακών φόρων. Τα έσοδα αυτά, τα οποία προέρχονταν από την Πελοπόννησο κατά πρώτο λόγο και δευτερευόντως από τα νησιά του Αιγαίου, αποτέλεσαν τη βασικότερη πηγή για τη χρηματοδότηση της επανάστασης, ιδίως μέχρι το 1824, ενώ η ισχνή οικονομική υποδομή της Στερεάς Ελλάδας δεν της επέτρεπε οικονομική ενίσχυση του αγώνα. Ο πόλεμος δεν ευνοούσε ανάπτυξη της αγροτικής παραγωγής και του εμπορίου. Ταυτόχρονα, η συγκέντρωση και η επίδοση των φόρων ανατέθηκε με εκμίσθωση σε ενοικιαστές οι οποίοι εκμεταλλεύονταν όχι μόνο τους αγρότες, αλλά και το δημόσιο ταμείο. Οι εισφορές των προϋχοντικών οικογενειών στην Πελοπόννησο και τα νησιά του Αιγαίου ήταν σημαντικές. Στην πλούσια και επαναστατημένη Πελοπόννησο οι κοτζαμπάσηδες που αποτελούσαν την άρχουσα τάξη σήκωσαν τις στρατιωτικές δαπάνες στην πρώτη φάση του αγώνα με απώτερο σκοπό να μη μεταβληθεί το κτητικό καθεστώς στην περιοχή μετά τη λήξη του αγώνα. Οι ίδιες οικογένειες που στην Οθωμανική περίοδο ήταν υπεύθυνες για τη συγκέντρωση των φόρων στις περιοχές τους και την επίδοσή τους στις οθωμανικές αρχές και επιπλέον εμπλέκονταν στους μηχανισμούς υπενοικίασης των φόρων αυτών συνέχισαν και στη διάρκεια των πρώτων χρόνων της επανάστασης τη δραστηριότητά τους αυτή. Βασική οικονομική πηγή της επανάστασης υπήρξαν τα νησιά Ύδρα, Σπέτσες, Ψαρά που διέθεταν λόγω των οικονομικών δραστηριοτήτων τους στη θάλασσα μέγιστο ρευστό κεφάλαιο και αξιόμαχο στόλο στον οποίο οφείλεται σε βαθμό σημαντικό η μεγάλη σε σχέση με τις δυνατότητες των επαναστατημένων Ελλήνων διάρκεια της επανάστασης. β) Συμπληρωματικό έσοδο αποτέλεσε και ένα ποσοστό από τα πολεμικά λάφυρα, το μοίρασμα των οποίων αποτέλεσε συχνά αντικείμενο σύγκρουσης μεταξύ των διάφορων αρχηγών. Σημαντική λεία έπεσε στα χέρια των Ελλήνων με την άλωση της Τριπολιτσάς, την πτώση της Κορίνθου και του Ναυπλίου. Πολλά λάφυρα αποκόμισαν οι νικητές στην μάχη των Βασιλικών. Εσωτερικά δάνεια: κατά τα πρώτα έτη του πολέμου οι κυβερνήσεις κατέφυγαν σε εσωτερικό δανεισμό, αλλά τέτοιες προσπάθειες ήταν δύσκολο να τελεσφορήσουν σε περίοδο πολέμου που η κατάσταση ήταν αβέβαιη και ρευστή. Το πρώτο ομολογιακό δάνειο ψηφίστηκε το 1822 πέντε εκατομμύρια γρόσια και εξόφληση σε τρία χρόνια με τόκο 8%. Το 1825 έγινε προσπάθεια για νέο εσωτερικό δάνειο 100.000 τάληρα, αλλά η προσπάθεια δεν ευοδώθηκε. Με νόμο του 1822 αποφασίστηκε η εκποίηση ιερών σκευών των μοναστηρίων και των εκκλησιών, γιατί η απελευθέρωση του γένους εθεωρείτο ιερός σκοπός. γ) Εισφορές και έρανοι από το εξωτερικό: ο ελληνικός αγώνας συγκίνησε τους λαούς της Ευρώπης. Ενεργότερη συμπαράσταση προς τους επαναστατημένους Έλληνες εκδηλώθηκε ύστερα από τα θρυλικά πολεμικά κατορθώματα του β έτους. Σε διάφορες πόλεις της Δ. Ευρώπης συγκροτήθηκαν Επιτροπές για τη συγκέντρωση χρημάτων και την αγορά εφοδίων για το μαχόμενο ελληνισμό. Οι πιο δραστήριες επιτροπές ήταν στο Παρίσι, στη Γενεύη, στο Μόναχο και στο Λονδίνο καθώς και του ρωσικού λαού που λόγω του τσαρικού καθεστώτος δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τις πραγματικές του διαστάσεις. Έλληνες ομογενείς και Ρώσοι φιλέλληνες προσέφεραν μεγάλα χρηματικά ποσά. Θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε την περίπτωση του λόρδου Βύρωνα που εξόδευσε κατά την παραμονή του στην Ελλάδα περί τις 28.000 λίρες προκειμένου να συνδράμει στον ελληνικό αγώνα και του τραπεζίτη και φιλέλληνα Εϋνάρδου που η προσφορά του υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική στην καποδιστριακή περίοδο. Παρόλα αυτά θεωρείται ότι ελάχιστα από τα χρήματα των εισφορών χρησιμοποιήθηκαν για τις άμεσες ανάγκες του αγώνα. Και εδώ υπεισήλθε το φαινόμενο του τυχοδιωκτισμού και της αισχροκέρδειας.δ) [ Δάνεια ] Η οικονομική καχεξία του αγώνα, η δυσαναλογία εσόδων – εξόδων οδηγούσε στην ωρίμανση της ιδέας για αναζήτηση οικονομικής ενίσχυσης από τη δύση με τη μορφή σύναψης δανείου. Οι επιτυχίες της επανάστασης, η φιλελληνική κίνηση που είχε αναπτυχθεί στη δύση και η διαφαινόμενη μεταστροφή της αγγλικής πολιτικής υπέρ των Ελλήνων δημιουργούσε θετικό κλίμα για την επίτευξη της προσπάθειας. Σύναψη δανείων Aπό το 1824 και μετά η σημαντικότερη εξέλιξη στα οικονομικά θέματα υπήρξε η σύναψη δύο εξωτερικών δανείων από χρηματοπιστωτικούς κύκλους της Αγγλίας. Οι όροι της αποπληρωμής τους ήταν εξαιρετικά αρνητικοί, ενώ παράλληλα υποθηκεύτηκαν τα Eθνικά Kτήματα, οι πρώην οθωμανικές ιδιοκτησίες που πέρασαν στα χέρια των επαναστατών ….( Πηγή : Αγγελική Σταματούρου « ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ 1821-1930» , https://www.slideshare.net/angelastam/ss-35666220 )