Οδηγία 92/85/ΕΟΚ – Ζήτημα εάν θηλάζουσα μητέρα που εργάζεται σε βάρδιες, ορισμένες εκ των οποίων κατά τις ώρες της νύχτας, τυγχάνει ειδικής προστασίας

Κατά τον γενικό εισαγγελέα του Ευρωπαϊκού δικαστηρίου η εργαζομένη που εργάζεται σε βάρδιες και
παρέχει την εργασία της εν μέρει κατά τη διάρκεια της νύχτας δύναται να
εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 7, παράγραφος 1, της οδηγίας
92/85/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 19ης Οκτωβρίου 1992, σχετικά με την
εφαρμογή μέτρων που αποβλέπουν στη βελτίωση της υγείας και της ασφάλειας
κατά την εργασία των εγκύων, λεχώνων και γαλουχουσών εργαζομένων, με
την επιφύλαξη της εκ μέρους της υποβολής ιατρικού πιστοποιητικού που να
βεβαιώνει ότι είναι αναγκαία η λήψη μέτρων αποτροπής κινδύνου για την
ασφάλεια ή την υγεία της, σύμφωνα με το άρθρο 7, παράγραφος 2, της ως
άνω οδηγίας.

Στην συγκεκριμένη δίκη το δικαστήριο καλείται να δώσει  κατευθυντήριες γραμμές ως προς την έννοια του όρου «νυκτερινή εργασία» κατά την οδηγία 92/85/ΕΟΚ σχετικά με την εφαρμογή μέτρων που αποβλέπουν στη βελτίωση της υγείας και της ασφάλειας των εγκύων, λεχώνων και γαλουχουσών εργαζομένων.

Το δικαστήριο θα απαντήσει στο προδικαστικό ερώτημα, κατά πόσον θηλάζουσα μητέρα που εργάζεται σε βάρδιες, ορισμένες εκ των οποίων κατά τις ώρες της νύχτας, τυγχάνει ειδικής προστασίας βάσει της οδηγίας 92/85/ΕΟΚ.

Το δικαστήριο θα απαντήσει επίσης εάν είναι εφαρμοστέα η οδηγία 2006/54/ΕΚ για την εφαρμογή της αρχής των ίσων ευκαιριών και της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών σε θέματα εργασίας και απασχόλησης, στην περίπτωση κατά την οποία η εν λόγω εργαζομένη προσβάλλει απόφαση απορρίπτουσα το αίτημά της για τη χορήγηση αδείας προκειμένου να θηλάζει το τέκνο της και την καταβολή επιδόματος για την εν λόγω περίοδο.

Πραγματικά περιστατικά, διαδικασία και προδικαστικά ερωτήματα

Η Isabel González Castro εργαζόταν ως φύλακας ασφαλείας για την Prosegur España SL. Στις 8 Νοεμβρίου 2014 απέκτησε έναν υιό, τον οποίο θήλαζε. Από τον Μάρτιο του 2015, απασχολήθηκε στο εμπορικό κέντρο As Termas στην πόλη του Lugo (Ισπανία) . Εργαζόταν σε κυλιόμενες-εναλλασσόμενες οκτάωρες βάρδιες. Η υπηρεσία ασφαλείας στον τόπο εργασίας της παρεχόταν από τουλάχιστον δύο φύλακες, εκτός από τις ακόλουθες βάρδιες, κατά τις οποίες υπήρχε ένας μόνο φύλακα ασφαλείας: κατά τις ημέρες Δευτέρα έως Πέμπτη, εργαζόταν από τις 24:00 έως τις 08:00· την Παρασκευή από τις 02:00 έως τις 08:00· τα Σάββατα από τις 03:00 έως τις 08:00 και τις Κυριακές από τη 01:00 έως τις 08:00.

Από τη δικογραφία που διαβίβασε το αιτούν δικαστήριο προκύπτει ότι στις 3 Μαρτίου 2015 η I. González Castro έλαβε από το τμήμα παιδιατρικής της υπηρεσίας δημόσιας υγείας πιστοποιητικό περί ύπαρξης κινδύνου κατά τη γαλουχία, το οποίο πιστοποιεί ότι η ίδια θήλαζε πράγματι τον υιό της. Η ασφαλίστρια του εργοδότη, Mutua Umivale, απέστειλε στην Prosegur España την από 3 Μαρτίου 2015 τυποποιημένη επιστολή, με την οποία απέρριπτε το αίτημα για την καταβολή επιδόματος κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή της γαλουχίας, «διότι ουδείς κίνδυνος υφίστατο».

Η I. González Castro συμπλήρωσε και υπέβαλε στον εργοδότη της το από 9 Μαρτίου 2015 έντυπο που επιγράφεται «Αίτηση για την έκδοση ιατρικού πιστοποιητικού περί υφισταμένου κινδύνου κατά τη διάρκεια της γαλουχίας».

Κατά την τυποποιημένη διατύπωση του εν λόγω εντύπου, «[σ]την περίπτωσή σας, το ιατρικό πιστοποιητικό που αναζητείται θα αιτιολογεί την ανάγκη μετακινήσεώς σας σε άλλη θέση εργασίας ή μεταβολής των καθηκόντων σας. Μόνο στην περίπτωση που αυτό δεν πραγματοποιηθεί για τους λόγους που καθορίζονται από τον νόμο, θα σας καταβληθεί το επίδομα κινδύνου κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή της γαλουχίας».

Ο αντιπρόσωπος της Prosegur España συμπλήρωσε το από 13 Μαρτίου 2015 έντυπο που επιγράφεται «Βεβαίωση καταβολής εργοδοτικής εισφοράς στο σύστημα κοινωνικής ασφαλίσεως σχετικής με την καταβολή επιδόματος κινδύνου κατά τη διάρκεια της γαλουχίας», βεβαιώνοντας ότι η I. González Castro εργαζόταν ως φύλακας ασφαλείας, ότι στα καθήκοντά της περιλαμβανόταν η πραγματοποίηση περιπολιών στις εγκαταστάσεις και, σε περίπτωση ανάγκης, η αποτροπή της τελέσεως αξιόποινων πράξεων, καθώς και ότι οι συνθήκες εργασίας της δεν επηρέαζαν τον θηλασμό.

Εν συνεχεία, η Mutua Umivale εξέτασε επισήμως το αίτημα της I. González Castro για την έκδοση ιατρικού πιστοποιητικού. Στις 17 Μαρτίου 2015, η Mutua Umivale απέστειλε έγγραφο στην I. González Castro διά του οποίου απέρριψε το αίτημά της για την έκδοση ιατρικού πιστοποιητικού με το αιτιολογικό ότι, σύμφωνα με τα δικαιολογητικά που η ίδια η εργαζομένη είχε υποβάλει, δεν υπήρχε στην εργασία της κάποιος εγγενής κίνδυνος που θα μπορούσε να καταστεί βλαπτικός. Στα παραρτήματα του ως άνω εγγράφου γίνονταν αναφορές στο εγχειρίδιο της Ισπανικής Παιδιατρικής Εταιρίας με τίτλο «Οδηγίες για την εκτίμηση του κινδύνου στον χώρο εργασίας κατά τη διάρκεια του θηλασμού», που έχει εκδοθεί για λογαριασμό του INSS (στο εξής: εγχειρίδιο της Ισπανικής Παιδιατρικής Εταιρίας). Η Mutua Umivale επισήμαινε στο έγγραφο αυτό ότι «η νυκτερινή εργασία και η εργασία σε βάρδιες ή κατά μόνας δεν ενέχουν αφ’ εαυτώνσαφή κίνδυνο για τον θηλασμό, μολονότι ενδέχεται να τον δυσχεράνουν λόγω του ωραρίου εργασίας, και δεν υφίσταται κίνδυνος διακοπής του θηλασμού εφόσον ακολουθούνται οι συστάσεις που σας δίνουμε» .

Στις 24 Απριλίου 2015 η I. González Castro απέστειλε γραπτές αντιρρήσεις προς τη Mutua Umivale κατά της απορρίψεως του αιτήματός της. Με την από 4 Μαΐου 2015 επιστολή της η Mutua Umivale απέρριψε τις ως άνω αντιρρήσεις με το αιτιολογικό ότι στη θέση εργασίας της I. González Castro ουδείς κίνδυνος υφίσταται που να θέτει υπό διακινδύνευση την υγεία του τέκνου. Στις 4 Αυγούστου 2015 η Mutua Umivale εξέδωσε ιατρική έκθεση που υπογράφεται από την ιατρό Maria Renau Escudero. Στην έκθεση γίνεται μνεία του πιστοποιητικού του παιδιάτρου το οποίο είχε υποβάλει και των διαβεβαιώσεων του εργοδότη της ότι «ούτε οι συνθήκες εργασίας της ούτε οι δραστηριότητες και τα καθήκοντά της ως φύλακα ασφαλείας επηρέασαν τον θηλασμό». Γίνεται επίσης μνεία στην έκθεση του εγχειριδίου της Ισπανικής Παιδιατρικής Εταιρίας. Η έκθεση καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δεν υφίσταται κίνδυνος για την εργαζομένη όσον αφορά τον θηλασμό, παραθέτοντας το εξής απόσπασμα από το εγχειρίδιο αυτό: «σύμφωνα με τα κριτήριά μας, η νυκτερινή εργασία και η εργασία σε βάρδιες δεν ενέχουν αφ’ εαυτών σαφή κίνδυνο για τον θηλασμό, μολονότι γίνεται δεκτό ότι αμφότερες οι περιστάσεις αυτές θα έχουν αντίκτυπο στον θηλασμό, καθόσον τον καθιστούν λιγότερο ευχερή, λόγω του ωραρίου εργασίας».

Στις 30 Δεκεμβρίου 2015, η προσφυγή της I. González Castro κατά της ως άνω αποφάσεως απορρίφθηκε από το Juzgado de lo Social No 3 de Lugo (του δικαστηρίου εργατικών διαφορών και διαφορών κοινωνικής ασφαλίσεως αριθ. 3 του Lugo, Ισπανία) με το αιτιολογικό ότι η εργασία σε βάρδιες ή η νυκτερινή εργασία δεν συνιστούν κίνδυνο κατά την περίοδο του θηλασμού, σύμφωνα με τη νομολογία του ισπανικού ανωτάτου δικαστηρίου και με το εγχειρίδιο της Ισπανικής Παιδιατρικής Εταιρίας. Κατά της αποφάσεως αυτής, η I. González Castro άσκησε έφεση ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου.

Η I. González Castro ισχυρίζεται ότι υφίστατο κίνδυνος κατά τη χρονική περίοδο που θήλαζε τον υιό της για τρεις λόγους: i) λόγω της ίδιας της φύσεως της εργασίας του φύλακα ασφαλείας (του κινδύνου τον οποίο ενέχει και του συνδεόμενου με αυτόν άγχους)· ii) λόγω του γεγονότος ότι η εργασία της επραγματοποιείτο σε βάρδιες, ενίοτε κατά τη διάρκεια της νύκτας και κατά μόνας· και iii) λόγω της πραγματικής αδυναμίας να θηλάζει στον χώρο εργασίας της, δεδομένου ότι, όπως υποστηρίζει, δεν υπήρχε κατάλληλος προς τούτο χώρος ούτε ήταν δυνατόν να εγκαταλείψει τη θέση εργασίας της προκειμένου να θηλάσει. Η Mutua Umivale (ο ασφαλιστής) αντιλέγει ότι η εργασία της I. González Castro δεν ενείχε πραγματικό κίνδυνο για τον θηλασμό, αλλά συνιστούσε απλώς «δυσχέρεια» για τον θηλασμό, εγγενή σε οποιαδήποτε εργασία. Προβάλλει εκ νέου το επιχείρημα ότι η νυκτερινή εργασία και η εργασία σε βάρδιες δεν συνιστούν σαφή κίνδυνο για τον θηλασμό, «αν και ενδέχεται να δυσχεράνουν τον θηλασμό», και ότι οι δυσκολίες ή η πραγματική αδυναμία άμεσου θηλασμού του βρέφους «μπορούν να μετριαστούν με την τεχνητή άντληση του μητρικού γάλακτος εκτός εργασίας, δεδομένου ότι αυτό μπορεί να αποθηκευτεί, ακόμη και σε θερμοκρασία δωματίου, για μεγάλο χρονικό διάστημα».

Το αιτούν δικαστήριο εκθέτει ότι δεν αποδείχθηκε ότι η I. González Castro είχε, στον χώρο εργασίας της, πρόσβαση σε χώρο κατάλληλο για να θηλάζει τον υιό της ή για να αντλεί τεχνητά μητρικό γάλα ούτε ότι ήταν εφικτή η προσαρμογή των συνθηκών εργασίας της ή η μετακίνησή της σε διαφορετική θέση εργασίας, προκειμένου να αποφευχθούν οι παράγοντες που κατά την I. González Castro συνιστούσαν κίνδυνο για τον θηλασμό.

Στο πλαίσιο αυτό, το αιτούν δικαστήριο ζητεί την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως επί των ακόλουθων ερωτημάτων:

«1)      Πρέπει το άρθρο 7 της [οδηγίας 92/85] να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι η νυκτερινή εργασία, την οποία δεν πρέπει να υποχρεούνται να εκτελούν οι κατά την έννοια του άρθρου 2 εργαζόμενες, συμπεριλαμβανομένων, ως εκ τούτου, των γαλουχουσών εργαζομένων, περιλαμβάνει, πέραν της εργασίας που πραγματοποιείται εξ ολοκλήρου κατά τη διάρκεια της νύκτας, και την εργασία σε βάρδιες, όταν ορισμένες από τις βάρδιες αυτές πραγματοποιούνται, όπως εν προκειμένω, κατά τη διάρκεια της νύκτας;

2)      Στο πλαίσιο διαφοράς στην οποία επίμαχη είναι η ύπαρξη κινδύνου κατά τη διάρκεια της γαλουχίας της εργαζομένης, έχουν εφαρμογή οι ειδικοί κανόνες περί του βάρους αποδείξεως εκ του άρθρου 19, παράγραφος 1, της [οδηγίας 2006/54] –το οποίο έχει μεταφερθεί στην ισπανική έννομη τάξη, μεταξύ άλλων, με το άρθρο 96, παράγραφος 1, του Ley 36/2011– σε συνδυασμό με τις απαιτήσεις του άρθρου 5 της [οδηγίας 92/85] –το οποίο έχει μεταφερθεί στην ισπανική έννομη τάξη με το άρθρο 26 του [LPRL]– για την απαλλαγή της γαλουχούσης εργαζομένης από την εργασία και, ενδεχομένως, για την αναγνώριση της παροχής την οποία η εσωτερική έννομη τάξη συνδέει με τον κίνδυνο αυτό, σύμφωνα με το άρθρο 11, παράγραφος 1, της [οδηγίας 92/85];

3)      Μπορεί το άρθρο 19, παράγραφος 1, της [οδηγίας 2006/54] να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι αποτελούν “πραγματικά περιστατικά από τα οποία τεκμαίρεται η ύπαρξη άμεσης ή έμμεσης διάκρισης” εις βάρος γαλουχούσης εργαζομένης –σε διαφορά κατά την οποία επίμαχη είναι η ύπαρξη, κατά τη διάρκεια της γαλουχίας, κινδύνου επαγόμενου απαλλαγή από την υποχρέωση εργασίας, όπως η απαλλαγή αυτή προβλέπεται από το άρθρο 5 της [οδηγίας 92/85] και έχει μεταφερθεί στην ισπανική έννομη τάξη με το άρθρο 26 του [LPRL]– το ότι: 1) η εργαζόμενη απασχολείται ως φύλακας ασφαλείας υπό καθεστώς εργασίας σε βάρδιες, πραγματοποιώντας ορισμένες από τις βάρδιες αυτές κατά τη διάρκεια τη νύκτας και επιπροσθέτως κατά μόνας, 2) εκτελώντας εξάλλου γύρους ελέγχου και αντιμετωπίζοντας, κατά περίπτωση, επείγοντα περιστατικά (εγκληματικές ενέργειες, πυρκαγιές ή άλλα συμβάντα), χωρίς συναφώς 3) να αποδεικνύεται ότι υπάρχει στην επιχείρηση κατάλληλος χώρος για τον μητρικό θηλασμό, ή, ενδεχομένως, για την τεχνητή άντληση του μητρικού γάλακτος;

4)      Σε διαφορά κατά την οποία επίμαχη είναι η ύπαρξη, κατά τη διάρκεια της γαλουχίας, κινδύνου επαγόμενου απαλλαγή από την υποχρέωση εργασίας, και εφόσον αποδεικνύονται τα “πραγματικά περιστατικά από τα οποία τεκμαίρεται η ύπαρξη άμεσης ή έμμεσης διάκρισης” σύμφωνα με το άρθρο 19, παράγραφος 1, της [οδηγίας 2006/54] σε συνδυασμό με το άρθρο 5 της [οδηγίας 92/85] –όπως έχει μεταφερθεί στην ισπανική έννομη τάξη με το άρθρο 26 του [LPRL]: Φέρει η γαλουχούσα εργαζόμενη, προκειμένου να τύχει απαλλαγής από την εργασία σύμφωνα με την εσωτερική νομοθεσία –που μεταφέρει το άρθρο 5, παράγραφοι 2 και 3, της [οδηγίας 92/85]–, το βάρος να αποδείξει ότι η προσαρμογή των συνθηκών εργασίας και/ή του χρόνου εργασίας είναι τεχνικά ή/και αντικειμενικά αδύνατη ή δεν είναι εύλογο να απαιτηθεί και ότι η αλλαγή θέσεως εργασίας είναι τεχνικά ή/και αντικειμενικά αδύνατη ή δεν είναι εύλογο να απαιτηθεί; Ή, αντιθέτως, η απόδειξη των περιστάσεων αυτών απόκειται στους εναγομένους (τον εργοδότη και [τη Mutua Umivale] που καλύπτει τη συνδεόμενη με την αναστολή της συμβάσεως εργασίας παροχή κοινωνικής ασφαλίσεως);»

 

Ο εισαγγελέας προτείνει προς το δικαστήριο με βάση τα σκεπτικά που εκθέτει (δείτε εδώ αναλυτικά) τα εξής:

Πρόταση

Λαμβανομένου υπόψη του συνόλου των προεκτεθέντων, προτείνω στο Δικαστήριο να δώσει στα ερωτήματα που του υπέβαλε το Tribunal Superior de Justicia de Galicia (ανώτερο δικαστήριο της Γαλικίας, Ισπανία), την ακόλουθη απάντηση:

–        Η εργαζομένη που εργάζεται σε βάρδιες και παρέχει την εργασία της εν μέρει κατά τη διάρκεια της νύχτας δύναται να εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 7, παράγραφος 1, της οδηγίας 92/85/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 19ης Οκτωβρίου 1992, σχετικά με την εφαρμογή μέτρων που αποβλέπουν στη βελτίωση της υγείας και της ασφάλειας κατά την εργασία των εγκύων, λεχώνων και γαλουχουσών εργαζομένων, με την επιφύλαξη της εκ μέρους της υποβολής ιατρικού πιστοποιητικού που να βεβαιώνει ότι είναι αναγκαία η λήψη μέτρων αποτροπής κινδύνου για την ασφάλεια ή την υγεία της, σύμφωνα με το άρθρο 7, παράγραφος 2, της ως άνω οδηγίας. Εναπόκειται στο αιτούν δικαστήριο να εξακριβώσει, λαμβάνοντας υπόψη όλες τις περιστάσεις της υποθέσεως, εάν η ενάγουσα υπέβαλε, ή εάν της δόθηκε η δυνατότητα να υποβάλει, το εν λόγω πιστοποιητικό.

–        Οι κανόνες του άρθρου 19, παράγραφος 1, της οδηγίας 2006/54/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 5ης Ιουλίου 2006, για την εφαρμογή της αρχής των ίσων ευκαιριών και της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών σε θέματα εργασίας και απασχόλησης, που αντιστρέφουν το βάρος αποδείξεως και το επάγουν στον εναγόμενο, είναι εφαρμοστέοι στην περίπτωση κατά την οποία γαλουχούσα εργαζομένη υπό την έννοια του άρθρου 2, στοιχείο γʹ, της οδηγίας 92/85 αποδεικνύει ότι ο εργοδότης της παρέλειψε να διενεργήσει αξιολόγηση κινδύνου σύμφωνα με το άρθρο 4, παράγραφος 1, της ως άνω οδηγίας.

–        Στην περίπτωση που εργαζομένη υπό την έννοια του άρθρου 2, στοιχείο γʹ, της οδηγίας 92/85 κρίνει ότι θίγεται, διότι δεν εφαρμόστηκε στην περίπτωσή της η αρχή της ίσης μεταχείρισης, και αποδεικνύει ότι ο εργοδότης της δεν διενήργησε την κατά το άρθρο 4, παράγραφος 1, της ως άνω οδηγίας αξιολόγηση, προκειμένου να εκτιμήσει τον κίνδυνο για την ασφάλεια και την υγεία της, ή ότι η εν λόγω αξιολόγηση δεν διενεργήθηκε σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές στις οποίες παραπέμπει το άρθρο 3 της εν λόγω οδηγίας, τεκμαίρεται άμεση διάκριση υπό την έννοια του άρθρου 19, παράγραφος 1, της οδηγίας 2006/54. Εναπόκειται στο εθνικό δικαστήριο να εξακριβώσει εάν, κατά την πρακτική του εφαρμογή, το υπό εξέταση εθνικό σύστημα λειτουργεί κατά τρόπο μη συμβατό με τον κανόνα που θεσπίζει η ως άνω διάταξη, ο οποίος αντιστρέφει το βάρος αποδείξεως και το επάγει στον εναγόμενο.

–        Στο μέτρο που η εκτίμηση αναφορικά με τη λήψη πρόσθετων μέτρων σύμφωνα με το άρθρο 5 της οδηγίας 92/85 αποτελεί αντικείμενο της κύριας δίκης, ο εναγόμενος φέρει, σύμφωνα με το άρθρο 19, παράγραφος 1, της οδηγίας 2006/54, το βάρος αποδείξεως.